Θεοτοκονύμια - Ονόματα της Παναγίας

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Μαγγάνα Κεφαλονιά



Μια από τις πολλές θρησκευτικές παραδόσεις της Κεφαλονιάς είναι και αυτή της Παναγίας της Μαγγάνας στις Μηνιές.

Η «Μαγγάνα» είναι μια όμορφη γραφική εκκλησία χτισμένη στους πρόποδες του χωριού Μηνιές, όχι μακριά από τις δαντελωτές ακρογιαλιές του χωριού, ανάμεσα στις πυκνόφυτες ελιές που την συντροφεύουν.

Η παράδοση λοιπόν αναφέρει πως το εικόνισμα που παριστάνει τη Θεοτόκο βρεφοκρατούσα, βρέθηκε στη ρίζα μιας αγριελιάς, της οποίας ο γερασμένος κορμός σώζεται μέχρι σήμερα, δίπλα στην εκκλησία. Μια «υπέρφωτος λάμψις» οδήγησε τους χωριανούς στην εύρεση της εικόνας, την οποία μετέφεραν στο χωριό. Κατά μυστήριο όμως τρόπο η εικόνα ξαναβρέθηκε στην αρχική της θέση.

Το θαύμα αυτό ανάγκασε τους κατοίκους της Μηνιάς να χτίσουν σε εκείνο το μέρος την πρώτη μικρή εκκλησία, αφιερωμένη στην Παναγία. Μέσα στην πρώτη εκκλησία τοποθέτησαν το εικόνισμα, του οποίου η εύρεση τοποθετείται στο έτος 1666 κατά τη μαρτυρία μαρμάρινης πλάκας που φυλάσσεται ανάμεσα στα κειμήλια της εκκλησίας. Στον καλλιτεχνικό θρόνο της εκκλησίας, όπου βρίσκεται τοποθετημένο το θαυματουργό εικόνισμα, υπάρχει κρεμασμένη μια χειροπέδη, για να θυμίζει στους πιστούς προσκυνητές ένα μεγάλο θαύμα της «Μαγγάνας».

Κατά την παράδοση ένας ευσεβής μοναχός που βρίσκονταν στην εκκλησία, πιάστηκε αιχμάλωτος από πειρατές και μεταφέρθηκε στο Αλγέρι. Εκεί παρέμεινε τις νύχτες δέσμιος μέχρις ότου παρουσιάσθηκε σε αυτόν σε όραμα η Παναγία και τον βοήθησε να γυρίσει πίσω στην εκκλησία του, όπου αφιέρωσε τις δύο χειροπέδες και τις αλυσίδες των δεσμών του.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Μακελλαριά (Καλάβρυτα)



Η Ιερά Μονή Μακελλαριάς Καλαβρύτων βρίσκεται στο Β.Δ. τμήμα του Δήμου Καλαβρύτων, νοτίως του χωριού των Λαπαναγών, πάνω σε ένα γυμνό και απότομο βράχο, και σε απόσταση 30 περίπου χιλιομέτρων από την πόλη των Καλαβρύτων.Ο πολυτιμότερος θησαυρός της Μονής είναι η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας & το κιούπι με το θαυματουργό λάδι που βρέθηκε μέσα στο βράχο όταν ξανακτίστηκε το μοναστήρι μετά την καταστροφή που υπέστη από τους Τούρκους το 1458, το οποίο σώζεται έως και σήμερα. Σημαντικά κειμήλια του μοναστηριού όπως επίχρυσες λειψανοθήκες, βυζαντινές εικόνες και επάργυρα Ιερά Ευαγγέλια έχουν κλαπεί σε ληστεία που έγινε το Σεπτέμβριο του 1980. Επίσης στη Μονή σώζονται καρυοφύλλια, γιαταγάνια, και κουμπούρες των οπλαρχηγών και των παλικαριών που συμμετείχαν στην ξακουστή Μάχη της Καυκαριάς, με τα οποία κατατρόπωσαν τα στρατεύματα του Ιμπραήμ το 1827, καθώς και κάποιες στολές αγωνιστών του 1821.

Σύμφωνα με επιγραφή του 1805 που βρίσκεται στο νάρθηκα παρεκκλησίου της Μονής, ιδρυτής της φέρεται ο γνωστός στρατηγός του Ιουστινιανού Βελισσάριος ο οποίος έκτισε το 532 μ.Χ. τη Μονή πιθανόν για να εξιλεωθεί από την σφαγή των στασιαστών στην περίφημη «Στάση του Νίκα» στην Κωνσταντινούπολη. Η αρχική αυτή Μονή που ήταν αφιερωμένη στη Παναγία και ονομαζόταν Παναγία η Λιθαριώτισσα ή Λιθοστρωτιώτισσα καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1458. Σύμφωνα με την παράδοση την περίοδο εκείνη λόγω της εξαιρετικά οχυρής της θέσης, η Μονή είχε γίνει καταφύγιο των κατοίκων των γύρω χωριών οι οποίοι με αρχηγό των αγωνιστή Γιάννο αντιστάθηκαν για πολλές μέρες στις επιθέσεις των Τούρκων. Παρά την γενναία αντίσταση των υπερασπιστών της Μονής οι Τούρκοι, κατάφεραν τελικά να την κυριεύσουν. Από την φρικτή σφαγή (μακελειό) που ακολούθησε τα κελιά των μοναχών γέμισαν με αίμα. Έκτοτε η Μονή πήρε το προσωνύμιο Μακελλαριά. Το 1784 η Μονή ανακαινίστηκε από τον Ιερομόναχο Νεόφυτο. Μεγάλη υπήρξε η προσφορά της Μονής κατά την Επανάσταση του 1821. Μάλιστα αρκετοί μοναχοί της αγωνίστηκαν εναντίον των Τούρκων. Κοντά στη Μονή της Μακελλαριάς διεξήχθη στις 26 - 27 Αύγουστου του 1827 η νικηφόρα για τους Έλληνες Μάχη της Καυκαριάς, όπου αποκρούστηκαν τα προελαύνοντα στρατεύματα του Ιμπραήμ.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Μάννα των παίδων Κύπρος



Περνώντας από τον παλιό δρόμο που οδηγεί από το χωριό Παλιομέτοχο στο χωριό Μένοικο της επαρχίας Λευκωσίας, αντικρίζεις στην άκρη ενός υψώματος ένα μικρό εξωκλήσι. Με την πρώτη ματιά αυτό που σου κάνει εντύπωση είναι τα κομμάτια από ρούχα που στολίζουν τα γύρω δέντρα.

Το ξωκλήσι είναι αφιερωμένο στην Παναγία Μάνα των Παίδων. Η χριστιανική παράδοση αναφέρει πως, η Παναγία προστατεύει τα ασθενικά και καχεκτικά παιδιά. Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση ανάφερε πως στην περιοχή που οι ντόπιοι ονομάζουν «Αρκιγκιόζη», όπως ήταν το όνομα του τότε Βασιλιά της περιοχής, υπήρχαν κτισμένα εκεί τα ανάκτορα του.

Μια μέρα η Βασίλισσα βγήκε βόλτα γύρω από τα ανάκτορα με τα δύο βασιλόπουλα. Στον δρόμο συναντήθηκε με κάποιους ευγενείς και αφαιρέθηκε από τη συζήτηση.Τα βασιλόπουλα χάθηκαν από κοντά της.
Για ημέρες είχαν ξεσηκωθεί όλοι ψάχνοντας να βρουν τα βασιλόπουλα. Λίγες ημέρες μετά τα βασιλόπουλα γύρισαν μόνα τους σπίτι και όταν η Βασίλισσα ανήσυχη ρώτησε τα παιδιά της που ήταν τόσες ημέρες αυτά απάντησαν: «Μας πρόσεχε η μάνα όλων των ανθρώπων. Εσύ είσαι η δική μας μάνα και μας αγαπάς, υπάρχει όμως και μια μάνα που αγαπά όλα τα παιδιά του κόσμου». Γεγονός που προδίδει τη σχέση της ιστορίας με την Παναγία.

Η Βασίλισσα ζήτησε να της δείξουν το σημείο που βρίσκονταν κρυμμένοι και της υπέδειξαν το σημείο όπου είναι κτισμένο το ξωκλήσι.

Η ιστορία συνεχίζεται με το περιστατικό ενός βοσκού της περιοχής, ο οποίος σύμφωνα με τα όσα ανάφερε η κ. Κυριακού, ξεκουραζόταν σε μια πέτρα στο ύψωμα που βρίσκεται η εκκλησία. Επί τρείς συνεχόμενες ημέρες άκουγε μια φωνή να του λέει «Γιατί με βάζεις προσκεφάλι;»

Την τελευταία ημέρα ο βοσκός σήκωσε την πέτρα και βρήκε την εικόνα της Παναγίας και άκουσε μια φωνή να του λέει «Είμαι η Παναγία, η Μάνα των παίδων, αυτή είναι η εικόνα μου, να μου κτίσετε μια εκκλησία 7 πόδια μακριά από τον γκρεμό».

Έτσι και έγινε. Η χρονολογία του κτισίματος της εκκλησίας δεν έχει προσδιοριστεί.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Μαύρη στήν Πολωνία.



Ἡ "Μαύρη Μαντόνα" ἤ Τσεστοχόβα εἶναι τό μεγαλύτερο θρησκευτικό κειμήλιο τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Πολωνίας. Πρόκειται γιά μία πολύ παλαιά Βυζαντινή εἰκόνα τῆς Παναγίας, ἠ ὁποία ἀκριβῶς λόγῶ τῆς παλαιότητάς της ἔχει μαῦρο χρῶμα, ἀπό τό ὁποῖο καί πῆρε τό ὄνομά της.

Δέν εἶναι γνωστή ἡ ἐποχή, οὔτε οἱ συνθῆκες κάτω ἀπό τίς ὁποίες ἡ Εἰκόνα ἔφθασε ἀπό τό Βυζάντιο στήν Ἡγεμονία τῆς Γαλικίας, γιά μεγάλο πάντως χρονικό διάστημα ἦταν κατατεθειμένη στό ναό τοῦ φρουρίου τοῦ Μπέλτζ, στήν περιοχή τοῦ Χόλμ τῆς Δυτικῆς Ρωσίας, ὅπου τήν τιμοῦσαν ὡς ἰδιαιτέρως θαυματουργή. Ὅταν στά μέσα τοῦ 14ου αἰ. ὁ Βασιλιᾶς τῆς Πολωνίας Καζιμήρ προσάρτησε τήν Γαλικία στό κράτος του καί ἄρχισαν ἐπιγαμίες μεταξύ τῶν Ἡγεμονικῶν Οἴκων τῶν δύο χωρῶν, ἡ Εἰκόνα μεταφέρθηκε στήν Πολωνία ἀπό μία Ρωσίδα Πριγκίπισσα καί κατατέθηκε στό περίφημο Παπικό μοναστήρι τοῦ Λαμπροῦ Ὄρος (Γιάσνα Γκόρα), ὅπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα.
Ἡ Εἰκόνα ἔγινε εὐρύτατα γνωστή στόν Ρωμαιοκαθολικό κόσμο τόν 17ο αἰ., κατά τήν εἰσβολή τῶν Σουηδῶν στήν Πολωνία. Τότε, κατά τήν πολιορκία τῆς Μονῆς τοῦ Λαμπροῦ Ὄρους ἀπό σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις τοῦ Σουηδοῦ Βασιλιᾶ Καρόλου Ι', ὁ Ἡγούμενος τῆς Μονῆς μέ τούς μοναχούς καί ἐλάχιστους Πολωνούς στρατιώτες, κατάφερε νά ἀποκρούσει τούς εἰσβολεῖς καί νά ἀνατρέψει τήν πορεία τοῦ πολέμου. Ἡ νίκη αὐτή τοῦ ἔτους 1656 ἀποδόθηκε στήν προστασία τῆς Θεοτόκου καί οἱ βαθύτατα θρησκευόμενοι Πολωνοί μέ ἐπικεφαλῆς τόν Βασιλιᾶ τους Ἰωάννη, ἀνακήρυξαν σέ ἔνδειξη τιμῆς τήν Θεοτόκο, «Βασίλισσα τῆς Πολωνίας»!
Ἡ Παναγία Τσεστοχόβα τιμᾶται τήν 6η Μαρτίου καί τήν 27η Αὐγούστου.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Μαυριώτισσα Καστοριά



Χτισμένη το 1082 επί Βυζαντινού Αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄ Κομνηνού, αυτός ο Βυζαντινός θησαυρός βρίσκεται σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων από το κέντρο της Καστοριάς, δίπλα στη λίμνη.
Το καθολικό της μονής ανήκει στην κατηγορία των μονόχωρων, ξυλόσκεπων βασιλικών. Στα ανατολικά του ναού η αψίδα είναι ημικυκλική, ενώ στα δυτικά σχηματίζεται ένας ευρύχωρος νάρθηκας.

Οι τοιχογραφίες που διακρίνονται στον ανατολικό τοίχο του καθολικού της μονής τοποθετούνται στο πρώτο μισό του 12ου αιώνα και η παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας στον ανατολικό και νότιο τοίχο του νάρθηκα, στο τέλος του.
Δείτε την συλλογή φωτογραφιών από την Βυζαντινή Μονή Παναγίας Μαυριώτισσας Οι εξωτερικές τοιχογραφίες, που απεικονίζουν Αυτοκράτορες και τους Αγίους Δημήτριο και Γεώργιο, τοποθετούνται γύρω στο 1260. Κατά τη διάρκεια των αιώνων έχουν γίνει διάφορες επισκευές στο κτίσμα με αποτέλεσμα να καταστραφεί μεγάλο μέρος της αγιογράφησης.
Ο ζωγραφικός διάκοσμος διατηρήθηκε στον ανατολικό και δυτικό τοίχο του κυρίως ναού και στον ανατολικό και νότιο τοίχο του νάρθηκα. Άλλες εξωτερικές τοιχογραφίες σώζονται στο ανοιχτό προστώο, μπροστά από την είσοδο στο καθολικό.

Η ζωγραφική του καθολικού ανήκει σε διαφορετικές περιόδους. Σε τμήμα του ανατολικού τοίχου υπάρχουν παραστάσεις που χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 12ου αιώνα, ενώ σε άλλο τμήμα του ίδιου τοίχου και σ' όλο τον δυτικό υπάρχουν παραστάσεις από τα τέλη του 12ου αιώνα. Η μεγάλη παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας, που εξελίσσεται στον ανατολικό και νότιο τοίχο του νάρθηκα, είναι άκρως ενδιαφέρουσα από εικονογραφικής άποψης και εκτιμάται ότι ανήκει στο τέλος του 12ου αιώνα. Η σκηνή της Βάπτισης, που εικονίζεται κάτω απ' αυτήν, είναι ίσως λίγο μεταγενέστερη. Οι εξωτερικές τοιχογραφίες (ρίζα Ιεσσαί, αυτοκράτορες και Άγιοι Δημήτριος και Γεώργιος) τοποθετούνται χρονικά γύρω στα 1260.

Η μονή Μαυριωτίσσας διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο σαν πνευματικός χώρος σε όλες τις φάσεις της ιστορίας της Καστοριάς. Έτσι εξηγείται και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που έδειχναν γι' αυτήν αξιωματούχοι του Βυζαντίου. Το δε καλλιτεχνικό εργαστήρι που ανέλαβε τη διακόσμηση του μνημείου, είχε άμεση σχέση με την πρωτεύουσα του βυζαντινού κράτους στην Κωνσταντινούπολη.

Πρόσφατα επέστρεψε στην μονή μια σπάνια εγχάρακτη πλάκα-τυπογραφική μήτρα που αναπαριστά την Κοίμηση της Θεοτόκου. Με αυτή την πλάκα οι μοναχοί τύπωναν γκραβούρες. Κατασκευάστηκε το 1749 στη Βιέννη για λογαριασμό της μονής, με δαπάνη του Καστοριανού Μανουήλ Τσιατλαμπάση.

Στο χώρο της μονής υπάρχουν κι άλλα μεταγενέστερα κτίρια, το μουσείο κι ένα παρεκκλήσι στη μνήμη του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Μαυρομωλίτισσα Φανάρι



Κατά το περίφημο Φαναράκι του Βοσπόρου και όχι μακριά από το Ρούμελη Καβάκ σε ένα ύψωμα βρίσκονταν άλλοτε ένα Βυζαντινό μοναστήρι. Το άσυλο αυτό των μοναχών κτίσθηκε κατά τον l2ο αιώνα από Ρωμαία Αυτοκράτειρα ή Ηγεμονίδα.

Ο Αλ. Κ. Υψηλάντης ταξιδεύων κατά το 1778 στα παράλια του Πόντου και ξεκινώντας από την πόλη διέπλευσε τον Βόσπορο. Πέρασε λέγει, από το Ποριάζ Λιμάνι, ή το λεγόμενο Καρατάς.

Στο ιερό της Ευρώπης είχε κατασκευασθεί υπό των Βυζαντινών τεχνητός λιμένας, όπου και γίνονταν η εκτελώνιση των εμπορευμάτων τα οποία διακόμιζαν τα πλέοντα πλοία στο Βόσπορο.

Επί των ημερών του Σκ. Βυζάντιου (1862 και προηγουμένως) σώζονταν τα ερείπια της εκεί αποβάθρας , τα οποία ονομάζονταν από τους Τούρκους Σκάλα τελωνείου (Gümrük Iskelesi) από δε τους Γραικούς Μαύρος Μώλος. Για τον λόγο αυτό το μοναστήρι επί του υψώματος της θέσεως -όπου η στενή κοιλάδα- ονομάζονταν Μονή του Μαύρου Μώλου η δε Παναγία η Παντάνασσα κρεμασμένη στο εξωτερικό Αγίασμα της Μονής και λέγονταν Μαυρομωλίτισσα. Το 1546 ο γνωστός Γύλλις είδε δύο εκκλησίες στην περιγραφείσα τοποθεσία. Μία στο όνομα του Αγίου Νικολάου (για τούς Θαλασσινούς) και άλλη μία στο όνομα της Παναγίας Μαυρομωλίτισσας. Η δεύτερη ήταν μέσα στις καστανιές για΄αυτό και λέγονταν και Καστανιώτεισσα. Ο Γερλάχιος κατά το 1577 ομιλεί μόνο για χωριό που το ονόμαζαν Καστανιαί κοντά στην Μαύρη Θάλασσα και προσθέτει ότι την 15 Αυγούστου τελούνταν πάνδημο πανηγύρι στο οποίο προσέρχονταν δέκα χιλιάδεν περίπου προσκυνητές από άνδρες και γυναίκες.

Ο Τρύφων Καραπεϊνικώφ (Ρώσος) το 1593 μνημονεύει και τις δύο εκκλησίες, του Αγίου Νικολάου και της Θεοτόκου. Στον τότε ηγούμενο της Μονής Μαύρου Μώλου Ιωάσαφ είχε δώσει ως δώρο του τότε Ρώσου Ηγεμόνα, εξήκοντα χρυσά νομίσματα.

Κατά την αφήγηση από τον διάκονο Παύλο, στο ταξίδι του ο Πατριάρχης Αντιοχείας Μακάριος, το 1652, επισκέφθηκε και το Καρατάς (Μαύρος Μώλος ή Μ. Πέτραι). Ο Παύλος λεει ότι υπήρχαν στο μοναστήρι εκείνο 40 μοναχοί. Η εκκλησία που ήταν ευρύχωρη ετιμάτο στο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Κατά την περιγραφή του ιδίου διακόνου υπήρχαν δύο αγιάσματα-εξωτερικού και εσωτερικού- θαυματουργά. Επάνω από το εξωτερικό αγίασμα ήταν τοποθετημένη εικόνα της Παναγίας που φέρει το όνομα Παντάνασσα.

Την Παναγία του Μαύρου Μώλου επισκέφθηκε και ο Άγγλος Τ. Smith το 1669, ο οποίος και συνάντησε τον Ηγούμενο αυτής Μακάριο. Ο Smith έλαβε πληροφορίες από τον Ηγούμενο σύμφωνα με τις οποίες προ 50 ή 60 χρόνια ένας καλόγηρος (1609- 1619) από το Βüyükdere (Μπουγιουκδερέ) περιπατών μέσα στο δάσος βρήκε ένα αγίασμα όπου ήταν ζωγραφισμένη και μία εικόνα της Παναγίας.

Το γεγονός αυτό είχε χαροποιήσει τους χριστιανούς των γύρω χωρίων, γιατί υπήρχε παράδοσης ότι εκεί ήταν κτισμένη εκκλησία Μονή. Μετά από αυτό, σύμφωνα με την αφήγηση του Smith, ο μοναχός εκείνος με πολλούς κόπους και όχι λίγα έξοδα κατόρθωσε να πάρει άδεια να κτίσει την οικοδομή που επισκέφθηκε και ο ίδιος ο Smith.

Μία φορά δε τον χρόνο έρχονταν εκεί και ο Πατριάρχης δια να λειτουργήσει και έπαιρνε ως αμοιβή 500 άσπρα. Μετά περιγράφεται και το ανέκδοτο του κυνηγιού του Σουλτάνου Μεχμέτ του Δ'.(1668-1687), ο οποίος είχε περάσει από το μοναστήρι και του προσέφεραν οι καλόγηροι τυρί και ένα καλάθι κεράσια. Την μονή επισκέφθηκε και ο φανατικός καθολικός, πρεσβευτής της Γαλλίας. μαρκήσιος Olivier de Nointel το 1671. Την εποχή εκείνη ο Γάλλος αυτός έτρεχε στις εκκλησίες και τα μοναστήρια για να αποσπάσει πιστοποιητικά περί της "μετουσιώσεως εν τω μυστηρίω της θείας ευχαριστίας". ιστοποιητικό έλαβε ο προαναφερθείς πρεσβευτής και από τον Ηγούμενο Μακάριο και τους μοναχούς του Μαύρου Μώλου. Φέρει επιγραφή γαλλιστί «Attestation du superieur et des religieux du Μοnastre de Mavromole». Όλα αυτά τα πιστοποιητικά και αποσπάσματα από τις επιστολές του Nointel συνελέγησαν και καταχωρίσθηκαν από τους Nicole, Arnauld, Renaudot, στο πρόγραμμα «Perpetuite de lα foi de l'Eglise catholique sur Ι'eucharistie», που δημοσιεύθηκε από τον Migne (Paris 1842). Η συνομιλία του Nointel με τον Ηγούμενο του Mαύρου Μώλου καταχωρήθηκε στον Β΄ τόμο στη σελίδα 1129. O Nointel σαν ημέρα πανηγύρεως της Μονής του Μαύρου Μώλου καθορίζει όχι την 15 Αυγούστου, αλλά τα εννεάμερα της Κοιμήσεως (23 Αυγούστου). Ως προς τα λοιπά επαναλαμβάνει τις λεπτομέρειες τις οποίες εξέθεσαν και άλλοι, τα της επισκέψεως του Σουλτάνου Μεχμέτ του Δ' (1648-1687), τα σχετικά προς τον Μπασταντζή μπασή εις την δικαιοδοσία του οποίου, υπάγονταν τα παράλια του Βοσπόρου, ότι κατ' έτος έδιδαν ένα χρηματικό ποσό στον ανώτατο εκείνο υπάλληλο να μη ενοχλούνται από μεθυσμένους Τούρκους και από άλλους κακοποιούς.

Στον Ηγούμενο Μακάριο έκαμε ερώτηση σχετική προς την τύχη των τίτλων ιδιοκτησίας του Μοναστηριού. Η απάντηση του Ηγούμενου ήταν η εξής «εχάθησαν ένεκα των πολέμων και των πυρκαϊών». Κατά το έτος 1675 το Μοναστήρι του Μαύρου Μώλου είχε επισκεφθεί και ο Άγγλος G. Wheler.

Περί τα τέλη του ίδιου αιώνα ο αείμνηστος Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ο εξ Απορρήτων, αλληλογραφεί με ένα μοναχό της Μονής ονομαζόμενο Παχώμιο. Η επιγραφή της επιστολής έχει ως έξής:

«Τω οσιωτάτω Παχωμίω, τώ ενασκουμένω εν τη Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου του Μαύρου Μώλου».

Ο μακαρίτης Β. Μυστακίδης αναφέρει περί μιας εγκυκλίου που εξεδόθηκε κατά το 1693 και υπογράφονταν από τον προαναφερθέντα -αν όχι ενός άλλου- διαδόχου του ηγούμενου Μακαρίου. Η εγκύκλιος απελύθη για ελεημοσύνη και βοήθεια η οποία θα χρησίμευε για την αγιογράφηση και την καλλονή των ιερών εικόνων της Πατριαρχικής Μονής της Υπεραγίας Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας του Μαύρου Μώλου. Από το περιεχόμενο της εγκυκλίου ο Μυστακίδης σημείωσε τα εξής χαρακτηριστικά στον τρόπο της κοινωνικής ζωής των τότε χριστιανών :

«ένευσαν στις καρδιές των κρατούντων και έδωσαν θέλημα και ορισμόν βασιλικόν και ανεκτίσθει και ανακαινίσθη ο σεβάσμιος και πάνσεπτος ναός της ημετέρας Μονής και εγένετο περικαλλής και ωραίος πλην στερείται έτι ζωγραφίας».

Τα παραπάνω συμφωνούν με όσα σχετικά γράφει ο Τούρκος Ιστορικός Ρασίτ, τον οποίο εις μερικά σημεία μετέφρασε λάθος o Χάμμερ και ο αντιγράφων αυτόν εις το σημείο αυτό ημέτερος Σκαρλάτος Βυζάντιος . Ορθότερο μεταφράζει ο Α. Υψηλάντης καίτοι περιληπτικότερο :

«έτει του Χιτζρέ (εγίρας) 1026 (1616) μοναχώ τινί τούνομα Ησαΐας από το βακίφι του Σουλτάν-Μπαγιαζίτη με πεντηκόσια άσπρα μουκατάν τον χρόνο να εδόθει ο τόπος εκείνος (της Μονής την Μαύρου Μώλου) θανόντος δε του Ησαΐα, διήλθε εις άλλο μοναχό τούνομα Διονύσιος και τούτου θανόντος διήλθε με φεραγάτι (τίτλο τελείας πωλήσεως) στον μοναχό Κυριακόν, ο οποίος έκτισε εκεί και εκκλησία και κελιά, και τείχη αυτά περιέφραξε, ηυξήσας και τας αμπέλους και τους αγρούς τη καλλιέργεια της γής, με την άδεια του μουτεβελή (επιτρόπου του βακουφίου = αφιερωμένο κτήματος) και προσθείς αυτοίς και μαγαζιά και λιμένας και μποστάνια και ταλάνια και συναγαγών παρ αυτώ άλλους δέκα μοναχούς την μοναδική εκείσε διήγον ζωή. Θανόντος δε του Κυριακού οι δέκα αυτοί μοναχοί πήραν και άλλο τόπο από το τζαμί, κάμνοντας τον μηνιαίο μουκατάν άσπρα διακόσια».

Και τω έτει του Χιτζρέ 1096 (1671), με τεμεσούτι (τεμεσούκι) του μουτεβελή έγινε φεραάτι=(πώλησις) το μηναστήρι μέ όλα αυτού τα πέριξ στους 10 μοναχούς. Μετά τω έτει του Χιτζρέ 1102 (1690) προφασιζόμενοι οι εν αυτώ μοναχοί ότι το μοναστήρι, πήραν άδεια και έκτισαν και την εκκλησία και τα περί αυτήν κελιά και μεγαλύτερα και μεγαλοπρεπέστερα, συναθροίσαντες τους χριστιανούς χρήματα πολλά. Τους εράνους προς οικοδομή και μάλιστα προς διάκοσμο της Μονής αναφέρει, και η εγκύκλιος του Μακαρίου.

Παρά τα άφθονα μέσα συντηρήσεως του Μοναστηριού άγνωστο για ποιους λόγους, επί της ηγουμενίας του Μακαρίου, εξεδόθη πατριαρχικό και συνοδικό γράμμα, διορίζονται το 1672, πατριαρχεύοντος το πρώτον Διονύσιου του Δ΄ του Μουσελίμη, λαϊκοί επίτροποι για την οικονομική διαχείριση της Μονής του Μαύρου Μώλου. Ο Ιεροσολύμων Πατριάρχης Δοσίθεος μας διέσωσε αντίγραφο του γράμματος αυτού και τα ονόματα των επιτρόπων (κυρ Κωνσταντή Ρείς και κυρ Νικόλα ρεϊς και κυρ Γεωργάκη ρείς και Ελευθερίου και Χατζή κυρ Ιωάννου, και Γεωργίου Ντέτη και Χατζή κυρ Αγάλου) .

Αυτοί θα είχαν την διοίκηση, να επιστατούν τα κτήματα και αφιερώματα και ακίνητα και την φροντίδα δι' όλες τις δαπάνες και τα εισοδήματα. Από τις τελευταίες φράσεις του πατριαρχικού εγγράφου μπορεί να βγει το συμπέρασμα, ότι ελάμβαναν χώρα καταχρήσεις στην διαχείριση της Μονής. Ο από Βεροίας Οικ. Πατριάρχης Κύριλλος o Κονταρής, αντίπαλος του Κυρίλλου του Λουκάρεως, παρεχώρησε το Μοναστήρι του Μαύρου Μώλου κατά το 1635 στους Βατοπεδινούς, ενώ ο Λούκαρις στους Ιβηρίτες. Οι παραχωρήσεις αυτές διήρκεσαν λίγο. Η Μονή καθώς πληροφορούμαστε και από τον Τούρκο Ρασίτ και από την εγκύκλιο του Ηγουμένου Μακαρίου, περί της οποίας έγινε λόγος και από άλλες πηγές, (Smith κ. α.) δεν έπνεε τα λοίσθια κατά το 1672. Κατεστράφη είτε διότι κτίσθηκε, κατά τον Ρασίτ, επί βακουφικού εδάφους περιερχομένου στο βακούφ όταν μετά θάνατο του ιδιοκτήτου δεν υπάρχουν άμεσοι κληρονόμοι, ή διότι ανοικοδομούντες τον ιερό ναό του μοναστηριού, ή κτίζοντας άλλο νέο, ύψωσαν και εξέτειναν αυτόν περισσότερο από ότι έπρεπε, ή κατά τον συγγραφέα του κήπου των τζεαμίων, γιατί βρέθηκαν σ΄αυτό κριμένα όπλα. (Σκ. Βυζάντιος)

Δεν μας λέγει ο Richard Pococks που στηριζόμενος γράφει ότι το μοναστήρι του Μαύρου Μώλου (Das Kloster von Mavro Μοlο höher herauf ist zerrstöret) γκρεμίσθηκε γιατί κατέστη τόπος διαφθοράς για τους ναυτικούς και τον λοιπόν όχλο.

΄Oπως και αν έχει η λεπτομέρεια των αιτιών της καταστροφής το Μοναστήρι του1713 γκρεμίσθηκε από τον κατακτητή της Πελοποννήσου Τζιν Αλή Σεχχίτ πασά ο οποίος σκοτώθηκε στην μάχη του Πέτερβαραντινο. Τότε μεταφέρθηκε από εδώ στην εκκλησία των Ασωμάτων στις Εστίαις (Μέγα Ρεύμα), γράφει ο Σκ. Βυζάντιος, η μέχρι νυν προσκυνούμενη εκεί αρχαία εικόνα της Θεοτόκου, η επιλεγόμενη για το λόγο αυτό Μαυρομωλίτισσα.

Οι διασκορπισθέντες μοναχοί - μερικοί απ' αυτούς - την Μαυρομιωλίτισσα, στο Μέγα Ρεύμα. Προτίμησαν το χωριό αυτό γιατί ήταν το πολυπληθέστερο και ασφαλέστερο. Για την μεταφορά αυτής έχουμε διάφορες ιστορικές μαρτυρίες εκ της παραδόσεως η οποία πάντοτε ζωντανή διαμένει στον νου και στην καρδιά των Μεγαρευμιωτών.

Ο Καισάριος ο Δαπόντε το 1768 έγραψε την Απαρίθμηση των ονομασιών Ναών και Μονών της Παναγίας. Για την Παναγία την Μαυρομωλίτισσα (την εικόνα) λέγει:



Φευ, τώρα αφανίσθηκεν, έχομε μετά βίας (Βλαχέρναι)
μόνον ταγίασμα αυτής, βρύσιν θαυματουργίας,
καθώς και προ πεντήκοντα ετών κατεδαφίσθει
του Μαύρου Μώλου η μονή και εχάθη, αφανίσθη
ητον απάνω στο Στενό, κοντά εις το Φανάρι,
των Μαυροθαλασσίτικων των καραβιών καμάρι,
την Παναγίαν και αυτή ήξευρε νοικοκύρη
και χρόνον έκανε μεγάλο παναγύρι
Πάγω στο Αρναούτκιοϊ, μεταβαίνω στην Εκκλησίαν
και την Μαυρομωλίτισσαν βλέπω την Παναγίαν
όπου εφέρθηκεν εδώ από το Μαυρομώλου
αφόντες εκρημνίσθηκεν αυτό όλως διόλου
καθώς ετών προ εκατόν αθλίως εκρημνίσθη
Βασιλική πάλιν χειρί και πάντη αφανίσθη.
Και οι κώδικες της Κοινότητας αναφέρουν εις πολλά μέρη για την εικόνα της Παναγίας της Μαυρομωλίτισσας, αλλά και αυτή η πανάρχαιος εικών που είναι τυλιγμένη με μουσαμπά- διότι εφαγώθη με την πολυκαιρία από τα ζωύφια –φωνάζει από που ήλθε.

Κατά το έτος 1798 αναγινώσκομεν «δια όσα από της πωλήσεως των 39 στασιδίων του γυναικείου αντίκρυ της Μαυρομολίτισσας εις τον Χαντζερή αυθέντην γρ. 500 του κουτίου έμπροσθεν των αγίων εικόνων της Μαυρομωλίτισσας και Ταξιαρχών».

Στο φύλλο 81α (1802) καταχωρίζεται το εξής «από βιστιάρην Γρηγόριον διά το λάδι της Μαυρομωλίτισσας γρ. 5 Εις 87α (1803) και από συνάξεις κουτιών των κατ΄ έμπροσθεν κουτιών των αγίων εικόνων Μαυρομωλίτισσας »και εις την άλλη σελίδα του ίδιου φύλλου αναφέρεται από τον Χατζή Θεοχάρην Τουτουντζήν διά το λάδι της κανδήλας της υπεραγίας Θεοτόκου Μαυρομωλίτισσας, κ.α.

Κατά το 1808 έγινε το μεταχίσιμον του ασημιού της εικόνας της Υπεραγίας Θεοτόκου της Μαυρωμολίτισσας, αφού προ τριών ετών είχαν βάλει «πέτρα σομακιά» εμπρός εις την Παναγία. Υπήρχε δε και ένα εικονοστάσιο (τέμπλον) όπου ετοποθετείτο η εικόνα την οποία τόσον πολύ ετίμων oι Μεγαρευμιώτες. Και σε πολλά άλλα μέρη των κωδίκων μνημονεύεται η ιστορική εικόνα της Μαυρομωλίτισσας, δια την οποίαν βρίσκουμε και «αδελφάτον» κατά το 1834. Τότε, μη υπάρχοντος στην σουλτανική Τουρκία νόμος περί νομικών προσώπων, σχηματίζονταν αδελφότητες με την έγκριση μόνο του Οικ. Πατριαρχείου. Κατά την ανακωχή την επακολουθήσασαν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο σενεστήθη αδελφότητα με κανονισμό έντυπον όντος επιτίμου προέδρου του γράφοντος αυτές τις γραμμές Θεοφιλεστάτου τότε Επισκόπου Σκοπέλου Γενναδίου. Τακτικός πρόεδρος ήταν ο μακαρίτης αρχιτέκτων Γεώργιος Κόββας, αντιπρόεδρος δε ο κ. Χρήστος Βλαχόπουλος. Η Αδελφότητα φρόντιζε για την διατήρηση της εικόνας, την διοργάνωση πανήγυρης για την 23 Αύγούστου, η οποία προσλάμβανε τον χαρακτήρα πανηγυρικής εκδρομής μεγάλο μέρους του χωριού. Μετέβαιναν πολλοί εγχώριοι και ξένοι, κατ΄ αρχάς με καΐκια, έπειτα με μοτόρια και βαποράκια, που τα παραχωρούσαν δωρεάν ομογενείς εφοπλιστές, στο ύψωμα του Mαύρου Μώλου όπου και το αγίασμα. Εκεί ετοποθετείτο η μεταφερόμενη εικόνα και εψάλλετο η ακολουθία του Αγιασμού από τον Κλήρο του Μ. Ρεύματος, ενώ προπορεύονταν της εικόνας τα ΄Αγια εξαπτέρυγα. Ο εξιστορών αυτά (Επίσκοπος Σκοπέλου Γεννάδιος) δύο φορές είχε το ευτύχημα να προεξάρχει της πανήγυρης αυτής ως αρχ. προϊστάμενος Μ. Ρεύματος, κατά τα έτη 1921 και 1922. Εκτοτε περιωρίσθηκε ο εορτασμός εντός του ναού όπου και ψάλλεται ο αγιασμός. Η πανήγυρις, καθώς είδαμε, τελείτο την 15η Αυγούστου και αργότερα (1675) την 23η Αυγούστου.

Κλείνοντας το κεφάλαιο αυτό προσθέτη ο Θεοφιλέστατος και το εξής. Ο Σιδερίδης φρονεί ότι ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης κατά το τέλος του 12ου αιώνα γράφων επιστολή και σημειώνων τας λέξεις:

« τούτο δε το εν προθύροις της μεγαλοπόλεως και δια τούτο επί μνήμης ημίν» είχε υπ' όψιν την Μονή του Μαύρου Μώλου. Προ των λέξεων αυτών αναφέρονται τα έξής λόγια του Ευσταθίου:

«ο παρών είτε ηλιόκαυστος, είτε και άλλως ειπείν μελανόχρους.. δίς ήδη ελθών εις ημας, και ως εκ φίλων αποδεχθείς, το μεν πρώτον εις μαυροκαλόγηρον ετιμήθη, άρτι δε και εις μαυροηγούμενον». Αυτά τα μαύρα, λέγει ο Ξ. Σιδερίδης, αναφέρονται στον Μαύρο Μώλο. Όλοι όμως οι καλόγηροι φορούν μαύρα. Έπειτα το μαύρο χρώμα, καθώς είδαμε, για την Μονή στην οποία αναφερθήκαμε έχει σχέση αποκλειστικώς με το χρώμα του χώματος και όχι των φορεμάτων. Εκτός τούτου πώς ήταν δυνατό η Μονή μόλις κτίσθηκε - η κτίσις της συμπίπτει με την χρονολογία των γραφομένων του Ευσταθίου να ονομάσθει για τον προαναφερθέντα λόγο Μαυρομωλίτισσα; Το moles-Μώλος. «To έγγιστα της πόλεως» δεν προσθέτει τίποτε στην εικασία του Σιδερίδη. Καθώς εμνημόνευσα ήδη ο ηγούμενος της Μονής Μακάριος δήλωσε εις τον Γάλλο de Nointel ότι από τον Τοπχανέ έως τον Μαύρο Μώλο επί Βυζαντινών, υπήρχαν 350 μοναστήρια. Οσονδήποτε υπερβολική και αν θεωρηθεί η δήλωση αυτή η φράση «ώς έγγιστα» δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως επιχείρημα για την εικασία εκείνη.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Μολυβδοσκέβαστη Κόνιτσα



Σε απόσταση 17 χιλιομέτρων από την Κόνιτσα και σε 400 μέτρα από τα Ελληνοαλβανικά σύνορα στο Βορειοδυτικό τμήμα της Ηπείρου, στην περιοχή του ιστορικού Μπουραζανίου βρίσκεται το Μοναστήρι της Πανάγιας Μολυβδοσκέπαστης.

Η Ιερά Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή Παναγίας Μολυβδοσκεπάστου Κονίτσης κτίσθηκε από τον Βασιλέα-Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνο Δ’ τον Πωγωνάτο και γι’αυτό λέγεται και Βασιλική.

Σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει στην πόρτα που οδηγεί από το ναό προς τη Λιτή (νάρθηκας) , η Μονή ανακαινίσθηκε μια φορά από τον Ανδρόνικο Κομνηνό και Μέγα Δούκα τον Παλαιολόγο και δεύτερη φορά το 1522 από τους κατοίκους του Πωγωνίου.

Η μονή υπήρξε έδρα της αρχιεπισκοπής Πωγωνιανής από τον 12ο έως τον 17ο αιώνα. Από τον 14ο αιώνα λειτουργούσε σχολή χειρογράφων στην οποία ιεροδιδάσκαλοι δίδασκαν χειρογραφία σε μοναχούς και λαϊκούς. Πολλοί λόγιοι και συγγραφείς της εποχής αποφοίτησαν από τη συγκεκριμένη σχολή. Τον Ιούλιο του 1943 η μονή βομβαρδίστηκε από τους Ναζί, κάηκαν τα κελιά και η τραπεζαρία και λεηλατήθηκε το καθολικό της.

Το σημερινό μοναστήρι της Μολυβδοσκέπαστης διατηρεί τη φρουριακή του όψη, έχει ανακαινισμένα κελιά, δύο καμπαναριά και ωραίο κήπο. Το καθολικό της είναι βυζαντινού ρυθμού, με ψηλό τρούλο και καλοδιατηρημένες αγιογραφίες του 13ου – 18ου αιώνα, ενώ στη δυτική πλευρά του νάρθηκα υπάρχουν τοιχογραφίες, που απεικονίζουν τον Κωνσταντίνο Πωγωνάτο και τον Ανδρόνικο Παλαιολόγο.

Το ξυλόγλυπτο τέμπλο της εκκλησίας στηρίζεται πάνω σε υπολείμματα παλιότερου μαρμάρινου τέμπλου. Η μονή, σήμερα, είναι ενεργό ανδρικό μοναστήρι και γιορτάζει κάθε χρόνο τον δεκαπενταύγουστο. Προηγείται αγρυπνία από το βράδυ στις 14 Αυγούστου και ακολουθεί λειτουργεία τα ξημερώματα.

Στην αυλή του Μοναστηριού, πίσω από το Ιερό υπάρχει ο τάφος του μακαριστού Μητροπολίτου Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης Σεβαστιανού. Στην οροφή του καθολικού επανατοποθετήθηκαν πρόσφατα μολύβδινες πλάκες και έτσι το μοναστήρι δίκαια συνεχίζει να φέρει τον τίτλο «Μολυβδοσκέπαστη».

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Μούτσαινα Χίος



Ιερός ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ονομαζόταν ο παλιός ναός που υπήρχε στη θέση του σημερινού, της Παναγίας Μούτσαινας, στην ομώνυμη περιοχή του Βροντάδου. Δεν υπάρχουν γραπτές πηγές του ιστορικού του, αφού έχει καταστραφεί και ανοικοδομηθεί ή έχει επισκευαστεί από τα θεμέλια του τρείς φορές. Η πρώτη καταστροφή του έγινε στη Σφαγή του 1822 από τους Τούρκους, όπου καταστράφηκαν και οι ναοί του Αγ. Γεωργίου και της Παναγίας Ερυθιανής.
Το 1840 έγινε το γεγονός που άλλαξε την ιστορία και την ονομασία του ναού και της περιοχής.
Στον θαλάσσιο χώρο απέναντι από τη σημερινή εκκλησία, το Ανδρεάδειο γυμνάσιο και το δημαρχείο (τα οποία έχουν κατασκευαστεί σε έκταση 11,5 στρεμμάτων που παραχώρησε το εκκλησιαστικό συμβούλιο της εκκλησίας), έγινε ένα ναυάγιο, από το οποίο σώθηκε μόνο ένα παιδί, το οποίο κρατούσε στην αγκαλιά του την εικόνα της Παναγίας. Το παιδί αυτό ήταν μούτσος στο πλοίο και από τη φράση «εκεί σώθηκε ο μούτσος που είχε στην αγκαλιά του την Παναγιά», η ονομασία της εκκλησίας μετατράπηκε από Παναγιά Ευαγγελίστρια, σε Παναγιά Μούτσαινα ή Ναυτίλη, αλλά το γεγονός επηρέασε και την ευρύτερη περιοχή, η οποία από Λότζα που ονομαζόταν ονομάστηκε Μούτσαινα, αν και έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980 αρκετοί Βρονταδούσοι ακόμη την αποκαλούσαν Λότζα. Γυρίζουμε πίσω, στο 1848. Η εκκλησία ακόμη ήταν ένας σωρός ερείπια, δεν είχε επισκευαστεί.
Με αφορμή το ναυάγιο, το 1855 κάποιοι ευαισθητοποιημένοι Βρονταδούσοι που στην Σφαγή οι οποίοι είχαν μετακομίσει στη Σύρο και είχαν ιδρύσει τον Βροντάδο της Σύρου, με τη συνεργασία της Μητρόπολης Χίου κατάφεραν και πήραν την περιοχή από το Σχολικό Ταμείο Χίου και ξανάχτισαν την εκκλησία σε ρυθμό δίκλιτης Βασιλικής. Ακολούθησε η δεύτερη καταστροφή της από το σεισμό του 1881, η επισκευή της από εισφορές των ενοριτών και η τρίτη από το σεισμό του 1949.
Με ενέργειες ενοριτών πείσθηκαν οι οικογένειες των παιδιών των εφοπλιστών Γιάννη, Σταμάτη και Λουκά Φαφαλιού, οι οποίοι αποφάσισαν στη μνήμη των γονιών τους να γκρεμίσουν το επικίνδυνο κτίσμα και να χτίσουν νέα εκκλησία. Τα θεμέλια του σημερινού ναού μπήκαν στις 19 Ιουλίου του 1953 από τον τότε Μητροπολίτη Παντελεήμονα Φωστίνη και η νέα εκκλησία εγκαινιάστηκε στις 24 Ιουλίου του 1955.

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Μπαλή Σίφνος



Ο Παύλος Βλαστός κετέγραψε το 1893, στο χωριό Αρτέμωνας της Σίφνου μια παράδοση του νησιού σύμφωνα με την οποία η εικόνα της Θεοτόκου με το όνομα «Παναγία του Μπαλή» έχει μεταφερθεί εκεί από την Κρήτη και και μάλιστα από καλόγερους της Μονής Μπαλί, κατά την εποχή που οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κρήτη. "Παναγία του Μπαλή", ονομάζεται κα ο ναός των Εισοδίων στον οποίο ανήκει:
Την παράδοση μετέφερε στο Βλαστόμια γυναίκα που ονομάζονταν Φλώρα Ηλία Βλατάκη, καταγομένης εκ Σίφνου to 1893 :
" Εκ παραδόσεως των κατοίκων είναι γνωστόν οτι η εικών αύτη της Παναγίας του Μπαλή ήτο κτήμα της ομωνύμου αυτής μονής της εv τη παραλία Μυλοποτάμου κείμενης, Μονή του Μπαλή και σήμερον λεγομένης και ο λιμενίσκος του Μπαλή εν Κρήτη. Ότι ήλθεν εις Σύφνον φαίνεται κατά την άλωσιν της Κρήτης μετά τι νων καλογήρων αναχωρησάντων εκ της νήσου ένεκεν των κατα στροφών και ερημώσεων των Τούρκων κατακτητών και παραλα βόντων μεθ' εαυτών την Ιεράν ταύτην εικόνα μετ' άλλων ιερών σκευών της εν Μπαλή της Κρήτης ιερας μονής, έκτοτε δε διαμένει εν τω ανακαινισθέντι εν Σύφνω ναώ τη σννδρομή των ορθοδόξων ευσεβών κατοίκων της νήσου, θεραπεύονσα τους πιστώς αυτήν προσερχομένους και δεομένους ευλαβών την χάριν της Θεομήτορος. Eι και φέρει δε ο ιερός ναός ούτος του χωρίου Αρτέμωνος το όνομα της εικόνος "η Παναγία του Μπαλή", δεν διαμένει ποτέ η εικών εν τω ναώ, ειμή την ημεραν της μνήμης αυτής, ήτοι την εορτήν των Eισoδίων. Ευλαβείας ένεκεν και θρησκευτικού ζήλου έκαστος των κατοίκων του Αρτέμωνος την παραλαμβάνει εν τη οικία του και την έχει εν ιδιαιτέρω καθαρώς ευπρεπισμένω δωματίω ως εικονοστάσιον, ανάπτων ακoíμητov κανδύλαν, είναι δε και πας τις ελεύθερος να εισέλθη εις τον οίκον τούτον να προσκυνήση και προσφέρη αυτή τα άφιερώματά του, άτινα αποστέλλονται κατόπιν υπό του ιδιοκτήτου της οικίας εις τον ναόν αυτής»

Οι Κρητικοί που εγκατέλειπαν το νησί, με την εισβολή των Τούρκων, το 1646, πήγαιναν κυρίως σε ενετικές κτήσεις ή σε περιοχές τουρκοκρατούμενες όχι όμως με δυσβάκτατες συνθήκες. Στη Σίφνο είχαν παραχωρηθεί αρκετά προνόμια, οπότε θα μπορούσαν να πάνε εκεί Κρητικοί. Σε πολλές περιπτώσεις Κρητικοί φεύγοντας από την Κρήτη έπαιρναν μαζί τους εικόνες από τα μοναστήρια τους και τις εκκλησίες τους, δίνοντάς τους χαρακτηριστικά ομφάλιου λώρου με τη γενέθλια γη. Η σύγχρονη έρευνα απέδειξε ότι αρκετές οικογένειες της Σίφνου έχουν κρητική καταγωγή και πολλά εικονίσματα έχουν κρητικλη προέλευση, όπως ο άγιος Δημήτριος του Εμμ. Σκορδίλη, στην Αγία Αικατερίνη του Κάστρου. Σύμφωνα με την παράδοση τη μονή Αττάλης ίδρυσε ή ανακαίνισε ένας Μπαλής. Το επίθετο Μπαλής το έχει μια οικογένεια της Κωνσταντινούπολης, είναι όμως και διάσπαρτο σε πολλά νησιά του Αιγαίου. Οπότε δε θα ήταν καθόλου παράξενο η Παναγιά του Μπαλή στη Σίφνο και η μονή Αττάλης του Μπαλή να ιδρύθηκαν ή ανακαινίστηκαν από ένα Μπαλή νησιώτη ή Κωνσταντινουπολίτη, σ’ αυτή την περίπτωση το Μπαλή έχει μάλλον σχέση με τον χορό(μπάλο). Είναι σίγουρο ότι κάποια στιγμή το Μπαλή του Μυλοποτάμου, επί τουρκοκρατίας καταγράφηκε ως Μπαλί. Από αρσενικό έγινε ουδέτερο και από επίθετο εσήμαινε πλέον μέλι, αφού ο τόπος φημίζεται για το περίφημο μέλι του. Πάντως σε πάρα πολλά έγγραφα το συναντάμε ως Μπαλή ή Βαλή και μάλιστα στη γενική άρα κλιτό, αρσενικό, μέχρι που καθιερώθηκε οριστικά το Μπαλί. Ακόμα και σήμερα πάντως υπάρχει το οικογενειακό όνομα του Βαλή στη Σίφνο. Καθόλου παράξενο η παράδοση να ισχλυει αντίστροφα, δηλαδή εκδιωγμένοι Βαλήδες από τη Σίφνο να κατέληξαν στο Μυλοπόταμο και να ίδρυσαν εκεί τη μονή του Προδρόμου του Βαλή και επί του Ενετικότερου του Μπαλή.

Στο παραπάνω κείμενο του Βλαστού φαίνεται ότι οι κάτοικοι της Σίφνου γνώριζαν τη μονή του Μπαλή το 19ο αι. , αν και το πιο πιθανό είναι και η δική τους μονή να δημιουργήθηκε από κάποιον Μπαλή της Κωνσταντινούπολης ή άλλου νησιού. Είναι σίγουρο ότι το 1854 την Παναγία της Σίφνου ανακαίνισε κάποιος Μπαλής από την Κωνσταντινούπολη. Όμως ο Μπαλής αυτός ανακαίνισε το ναό για συναισθηματικούς λόγους γιατί ο ναός ονομάζονταν ήδη του Μπαλή. Γι’ αυτό στην παράδοση που αναφέρεται η γυναίκα της Σίφνου δεν αναφέρει καθόλου την ανακαίνιση της εκκλησίας από τον Μπαλή, αφού η εκκλησία ονομάζονταν ήδη του Μπαλή.

Άρα όλα συνηγορούν στη μεταφορά της Παναγίας του Μπαλή στη Σίφνο από καλόγερους της μονής Προδρόμου στο Μπαλί Μυλοποτάμου

[ΜΑΝΩΛΗΣ]

Παναγία Μπαφέρου Στεμνίτσα



Λίγο πριν ανέβουμε στο ηρώον, στο κάστρο της Στεμνίτσας, στα αριστερά μας θα συναντήσουμε την βασιλική της Παναγίας Μπαφερώ, μετόχι της Μονής Αγ. Δημητρίου που καταστράφηκε στα Ορλωφικά (τα ερείπιά της θα βρούμε λίγο έξω από την Στεμνίτσα προς Δημητσάνα).