ΑΒΒΑΣ ΙΣΑΑΚ Ο ΣΥΡΟΣ. Αποφθέγματα

[ΦΩΤΗΣ]

Τα μεγάλα μέτρα της ταπεινοφροσύνης

167. Αυτόν που έφτασε σε πολύ μεγάλα ύψη ταπεινοφροσύνης, δεν τον πιάνει ταραχή όταν τον αδικούν, ούτε θέλει να απολογηθεί για κείνο το πράγμα, για το οποίο αδικήθηκε. Δέχεται, λοιπόν, τις συκοφαντίες σαν να είναι αλήθεια, και δε φροντίζει να πείσει τους ανθρώπους ότι τον συκοφάντησαν, αλλά ζητάει να τον συγχωρήσουν. Μερικοί μάλιστα, με τη θέλησή τους, κατάφεραν να τους ονομάζουν οι άλλοι ακόλαστους, ενώ δεν ήταν. Άλλοι πάλι δέχτηκαν με υπομονή να τους ονομάζουν μοιχούς, χωρίς να είναι και, δακρύζοντας, φόρτωναν στον εαυτό τους την πικρή ανταμοιβή μιας αμαρτίας που δεν διέπραξαν, και κλαίγοντας ζητούσαν, απ’ αυτούς που τους είχαν συκοφαντήσει, συγχώρηση για την αμαρτία που δεν έκαμαν, ενώ ήταν στεφανωμένοι στην ψυχή με το στεφάνι της καθαρότητας και της αγνότητας. Άλλοι πάλι, για να μη δοξασθούν για την κρυμμένη μέσα τους ενάρετη κατάστασή τους, έκαναν τον παλαβό, ενώ στην πραγματικότητα ήταν σταθερά γαλήνιοι και καρυκευμένοι με το θεϊκό αλάτι, ώστε για την άκρα τελειότητά τους αξιώθηκαν να έχουν τους αγίους Αγγέλους κήρυκες των ανδραγαθημάτων τους.
Συ λοιπόν νομίζεις πως έχεις ταπείνωση. Άλλοι όμως κατηγορούσαν τον εαυτό τους, ενώ εσύ δεν μπορείς να υποφέρεις ούτε όταν οι άλλοι σε κατηγορούν. Ωστόσο σκέφτεσαι ότι είσαι ταπεινόφρων. Εάν πράγματι είσαι ταπεινόφρων, δοκίμασε τον εαυτό σου αν δε σε πιάνει ταραχή όταν σε συκοφαντούν και σε αδικούν. (224).
168. Ποιά είναι τα δείγματα της εξαιρετικής ταπείνωσης των ησυχαστών; Όπως η οίηση (η υψηλοφροσύνη) με τους λογισμούς της αμαρτωλής φαντασίας διασκορπίζει την ψυχή και την κάνει να περιπλανάται σ’ όλη την κτίση, έτσι και η ταπείνωση συμμαζεύει την ψυχή στην ησυχία. Και όπως η ψυχή δεν είναι γνωστή ούτε ορατή στους σωματικούς οφθαλμούς, έτσι και ο ταπεινόφρων παραμένει άγνωστος κατά την πρόθεσή του μεταξύ των ανθρώπων. Και όπως η ψυχή μέσα στο σώμα είναι κρυμμένη και δεν μπορούν να τη δουν οι άνθρωποι στις μεταξύ τους συναναστροφές, έτσι και ο ταπεινόφρων που έφτασε σε πολύ μεγάλα μέτρα: όχι μόνο δε θέλει να τον βλέπουν και να τον ξεχωρίζουν οι άνθρωποι επειδή είναι απόμακρος και στερημένος των πάντων, αλλά τούτο κυρίως θέλει. Αν είναι δηλαδή δυνατό, να διεισδύσει μέσα στα μυστικά βάθη της ύπαρξής του και να πάει να κατοικήσει σε ήσυχο τόπο, και να αφήσει όλες τις παραστάσεις και τις σκέψεις που συνδέονται με τις αισθήσεις της κοσμικής ζωής, και να γίνει σαν να μην υπάρχει και να μη γεννήθηκε για τον κόσμο, και να είναι παντελώς άγνωστος ακόμη και στον εαυτό του. Και όσο αυτός ο άνθρωπος παραμένει στον κόσμο σαν τον κρυμμένο θησαυρό, τόσο και ολόκληρη η ύπαρξή του πλησιάζει στον Κύριο και Θεό του.
Ο ταπεινόφρων δεν αναπαύεται ποτέ στο να βλέπει μαζεμένους ανθρώπους σ’ έναν τόπο ούτε αναπαύεται στην ταραχή του πλήθους, και στις κινήσεις και στις φωνές και στα ξανοίγματα και στις φροντίδες και στην ηδονή, από την οποία προέρχεται η ασωτεία. Ούτε αναπαύεται στα κοσμικά λόγια και στις συναναστροφές και στο διασκορπισμό των αισθήσεων. Αλλά μάλλον προτιμά να ζει μόνος του στην ησυχία, και να μη τον λογαριάζουν οι άλλοι. Και πιο πολύ ποθεί τη σμικρότητα, την ακτημοσύνη, την πενία. Και προτιμά πάντοτε να είναι εύκαιρος και αμέριμνος, χωρίς να συγχύζεται ο νους του από τα πράγματα του κόσμου, για να μην περιπλανιούνται οι λογισμοί του εδώ κι εκεί. Διότι έχει πεισθεί ότι, εάν αρχίσει ν’ ασχολείται με πολλά πράγματα, δεν μπορεί να ξεφύγει τη σύγχυση των λογισμών. Διότι τα πολλά πράγματα συνεπάγονται πολλές φροντίδες και ποικίλους και σύνθετους λογισμούς, που τον απομακρύνουν από την απλότητα. Εάν λοιπόν μεριμνά και τυρβάζει περί πολλά, θα παύσει να είναι υπεράνω των κοσμικών φροντίδων, θα γίνουν πολλές οι ανάγκες του, θα χάσει την ειρήνη και τη μοναδική απασχόληση του νου του με τους άριστους λογισμούς. Και εάν οι υλικές και σωματικές του ανάγκες τον εμποδίζουν από τους καλούς και σωτήριους λογισμούς, τότε αρχίζει να βλάπτεται ο ίδιος και να βλάπτει τους άλλους. Από δω και πέρα ανοίγει η πόρτα για να μπαίνουν μέσα του τα πάθη, και φεύγει η γαλήνη ου φέρνει η διάκριση, και χάνεται η ταπείνωση, και κλείνει η πόρτα της ειρήνης. Επειδή λοιπόν όλα αυτά, είναι επικίνδυνα, φυλάγει συνεχώς τον εαυτό του από τις πολλές φροντίδες και ενασχολήσεις και, έτσι, σε κάθε περίσταση βρίσκει τον εαυτό του στη γαλήνη του Θεού, και στην ανάπαυση, και στην ειρήνη, και στην επιείκεια, και στην ευλάβεια.
Στον ταπεινόφρονα δε βλέπεις ποτέ βιασύνη και σύγχυση ή ενέργειες επείγουσας ανάγκης, ούτε θερμούς και κούφιους λογισμούς. Απεναντίας, σε κάθε περίσταση είναι αναπαυμένος. Εάν κολλήσει ο ουρανός με τη γη, ο ταπεινόφρων δε θορυβείται. Κάθε ήσυχος και πράος άνθρωπος δεν είναι ταπεινόφρων, όμως κάθε ταπεινόφρων είναι πράος και ήσυχος. Άμα δεν είσαι ταπεινόφρων, δεν μπορείς να είσαι συνεσταλμένος στους τρόπους σου, όμως συνεσταλμένους μη ταπεινόφρονες πολλούς θα συναντήσεις. Αυτό εννοούσε ο Κύριος, ο πράος και ταπεινός, όταν είπε: «Μάθετε απ’ εμού ότι πράος ειμι και ταπεινός τη καρδία, και ευρήσετε ανάπαυσιν ταις ψυχαίς ημών» (Μτ. 11, 21). Ο ταπεινόφρων σε κάθε περίσταση είναι αναπαυμένος, γιατί τίποτε δεν υπάρχει γι’ αυτόν που να κινήσει το νου του στο κακό ή να τον ταράξει. Και όπως δεν μπορεί κανείς να τρομάξει ένα βουνό, έτσι δεν τρομάζει από τίποτε ο νους του. Και αν δεν είναι παράλογο, θα λέγαμε ότι ο ταπεινόφρων δεν ανήκει σ’ αυτό τον κόσμο. Διότι ούτε στα λυπηρά περιστατικά ταράζεται και αλλοιώνεται η ύπαρξη του ούτε στα ευχάριστα εκπλήσσεται από θαυμασμό και χαλαρώνει. Όλη η ευφροσύνη και η χαρά του η αληθινή βρίσκεται στην απόλαυση του Κυρίου και Θεού του. Την ταπεινοφροσύνη τη συνοδεύει η επιείκεια και η αυτοσυγκέντρωση. Την ταπεινοφροσύνη ακολουθεί: εγκράτεια στις αισθήσεις, φωνή μετρημένη, λίγα λόγια, καταφρόνηση του κοσμικού εαυτού μας, ευτελής ενδυμασία, βάδισμα ταπεινό. Το να μην αλληθωρίζουμε δεξιά και αριστερά και περισπάται η προσοχή μας, να ξεχωρίζουμε στην ελεημοσύνη, να έχουμε πολλά δάκρυα. Ακόμη, την ταπεινοφροσύνη συνοδεύει: ψυχή μεμονωμένη από τους περισπασμούς, καρδιά συντετριμμένη, έλλειψη θυμού, αισθήσεις συμμαζεμένες, λίγα και ευτελή πράγματα για τη σωματική μας ανάπαυση, καρτερία στον πόνο, υπομονή στους πειρασμούς, σοβαροί λογισμοί, σβήσιμο των πονηρών λογισμών, εγκράτεια παθών, συστολή, ευλάβεια. Και πάνω απ’ όλα αυτά, πρέπει να βρίσκεται ο ασκητής σε παντοτινή ησυχία και να μη γνωρίζει τα κοσμικά πράγματα και τα πάθη.
Ο ταπεινόφρων ποτέ δεν αισθάνεται αναγκασμένος να ταραχθεί ή να συγχυσθεί. Και όταν είναι μόνος του, ντρέπεται και ευλαβείται τον εαυτό του ως εικόνα Θεού. Και μου προκαλεί θαυμασμό ότι ένας πραγματικά ταπεινόφρων ασκητής δε θα τολμήσει να προσευχηθεί με δικά του λόγια, όταν αρχίσει την ευχή, ούτε θα θεωρήσει τον εαυτό του άξιο για προσευχή, ούτε θα τολμήσει να ζητήσει τίποτε άλλο εκτός από τη βασιλεία του Θεού. Ούτε έχει ανθρώπινη συναίσθηση της προσευχής, παρά μονάχα σιωπά ο νους του, και περιμένει το έλεος του Θεού. Και, καθώς κλίνει το πρόσωπό του προς τη γη και η καρδιά του είναι υψωμένη στην αγιότατη και υψηλή πύλη του ουρανού, περιμένει να ακούσει ποιό είναι γι’αυτόν το θέλημα του ενδόξου και προσκυνητού Θεού. Του Θεού που ο θρόνος του είναι στα σύννεφα, που θαμπώνει τα μάτια των Σεραφείμ, και που η δύναμη και η σοφία και η αγαθότητα του κάνει να σιωπούν όλα τα αγγελικά τάγματα. Μόνο αυτό τολμά ο ταπεινόφρων να πει και να ζητήσει στην προσευχή του: Ας γίνει, Κύριε, η ζωή μου κατά το πανάγιο θέλημά σου. Και εμείς την ίδια ευχή να λέμε για τον εαυτό μας. Αμήν. (310 – 3).

[ΦΩΤΗΣ]

Πώς μπορεί ο άνθρωπος να αποκτήσει ταπείνωση

169. Ρωτήσανε οι μοναχοί τον αββά Ισαάκ πως μπορεί κάποιος να αποκτήσει ταπείνωση και είπε:
Να μην ξεχνάει ότι έκαμε αμαρτίες στη ζωή του και να ελπίζει ότι ο θάνατος είναι κοντά. Τα φορέματά του να είναι ευτελή, και σε κάθε περίσταση να προτιμά τον έσχατο τόπο, και πάντοτε να κάνει πρόθυμα τις παρακατιανές εργασίες. Να έχει υπακοή, να σιωπά, και να μην του αρέσει να τρέχει σε συντροφιές κοσμικού πνεύματος, αλλά να θέλει να παραμένεις άγνωστος και ασήμαντος. Να μην έχει στο κελί του πράγματα που να τα θεωρεί ολόδικά του και να αποφεύγει τη συναναστροφή με πολλούς ανθρώπους, και να μην αγαπά τα υλικά κέρδη. Και, εκτός απ’ αυτά, να μη μέμφεται στο νου του και να μην κατηγορεί κανέναν άνθρωπο, και να μη ζηλοφθονεί, να μην είναι εριστικός, αλλά να ασχολείται με τον εαυτό του, πώς θα ταπεινωθεί και θα αγαπά τον κόσμο. Με δυο λόγια, να ζει μέσα στον κόσμο που έπλασε ο Θεός σαν ξένος και φτωχός και απομονωμένος από το κακό. Αυτά γεννούν την ταπείνωση και καθαρίζουν την καρδιά. (307).

[ΦΩΤΗΣ]

Η ταπείνωση φροντίζει να μη σκανδαλίζει

170. Πήγα κάποτε σε έναν παλαιό και ενάρετο γέροντα, ο οποίος με αγαπούσε πολύ. Δεν ήξερε να μιλάει όμορφα, όμως είχε φωτεινή γνώση και βαθιά καρδιά, και έλεγε όσα του υπαγόρευε το άγιο Πνεύμα. Δεν έβγαινε συχνά από το κελί του, παρά μόνο έβγαινε για τις άγιες κοινές ακολουθίες. Πρόσεχε πολύ τον εαυτό του και ζούσε στην ησυχία. Του είπα λοιπόν.
• Πάτερ, μου ήρθε ένας λογισμός: να πάω την Κυριακή στο υπόστεγο της εκκλησίας κι εκεί να καθίσω το πρωί και να φάω, για να με δουν αυτοί που θα μπαίνουν στο ναό και θα βγαίνουν, και να με καταφρονήσουν.
Σ’αυτά μου απάντησε ο γέροντας έτσι:
• Είναι γραμμένο ότι όποιος σκανδαλίζει τον κοσμικό αδελφό του, δε θα δει το φως του Θεού. Εσένα λοιπόν, κανένας δε σε ξέρει σ’ αυτό το μέρος, ούτε γνωρίζουν το είδος της ζωής σου και, γι’ αυτό, θα πουν ότι οι Μοναχοί είναι λαίμαργοι και τρώνε από το πρωί. Μάλιστα εδώ ζούνε και αρχάριοι αδελφοί, που έχουν ασθενή λογισμό και θα σκανδαλισθούν. Πολλοί απ’ αυτούς σου έχουν εμπιστοσύνη και ωφελούνται από την παρουσία σου και, άμα σε δουν να κάνεις τέτοιο πράγμα, θα βλαφτούν. Οι αρχαίοι πατέρες τα’ καμναν αυτά για να ταπεινωθούν για τις πολλές θαυματουργίες τους και για την τιμή που απολάμβαναν και για το μεγάλο όνομα που είχαν αποκτήσει. Και τα’ καμναν αυτά, για να ατιμασθούν, και για να αποκρύψουν τη δόξα της αγίας ζωής τους, και για να αποφύγουν τις αιτίες της υπερηφάνειας. Εσένα όμως, που δεν έφτασες σε τέτοια μέτρα, τι σε αναγκάζει να κάνεις αυτό που λες; Δε γνωρίζεις ότι κάθε βαθμίδα πνευματικής ζωής έχει τη δική της τάξη και το δικό της χρονικό στάδιο; Εσύ βέβαια ούτε τέτοια ξεχωριστή πολιτεία έχεις, ούτε τέτοιο μεγάλο όνομα. Γιατί είσαι ένας απλός μοναχός σαν τους άλλους και, άμα κάνεις αυτό που σκέφτηκες, ούτε τον εαυτό σου θα ωφελήσεις, αλλά και τους άλλους θα βλάψεις. Και πάλι, αυτού του είδους οι υπερβολές δεν είναι για όλους ωφέλιμες, αλλά μόνο στους τέλειους και στους μεγάλους, οι οποίοι έτσι νεκρώνουν τις αισθήσεις τους. Για τους μεσαίους και τους αρχάριους μια τέτοια πολιτεία είναι επιζήμια, διότι ακόμη χρειάζονται να προσέχουν συνεχώς τον εαυτό του τους και να επιβάλλονται στις αισθήσεις τους. Οι γεροντάδες πέρασαν αυτό το στάδιο και, όταν θέλουν, μπορούν από όλα να ωφεληθούν. Όπως συμβαίνει με τους εμπόρους που, όταν είναι άπειροι και αρχίζουν μεγάλες επιχειρήσεις, προκαλούν μεγάλες ζημίες στους εαυτούς τους. Όμως στις μικρές επιχειρήσεις γρήγορα πηγαίνουν μπροστά. Και πάλι, όπως είπα, κάθε είδος εργασίας έχει τη δική της τάξη, και κάθε βαθμίδα πολιτείας έχει το δικό της χρονικό στάδιο. Όποιος λοιπόν αρχίζει υπέρμετρη άσκηση πριν να έλθει ο καιρός του, εκτός του ότι δεν κερδίζει τίποτε, διπλασιάζει τη βλάβη για τον εαυτό του. Εάν επιθυμείς την άσκηση που έχει ο λογισμός σου, να υπομείνεις πρώτα με χαρά τη ακούσια ατιμία που επιτρέπει η οικονομία του Θεού να σε βρει, και να μην ταραχθείς, μήτε να μισήσεις αυτόν που σε ατιμάζει.
Αυτά με συμβούλεψε αυτός ο σοφός γέροντας. (296 – 7).

[ΦΩΤΗΣ]

Ο Θεός ταπεινώνει τον υπερήφανο

171. Μην πιστέψεις στον εαυτό σου ότι είσαι δυνατός στην αρετή, μέχρι να δοκιμασθείς στους πειρασμούς και βεβαιωθείς ότι η καρδιά σου είναι αμετάθετη. Να αποκτήσεις μέσα σου ορθή και σταθερή πίστη, για να μπορέσεις, με τη δύναμή της, να καταπατήσεις τους εχθρούς σου. Και να’ χεις το νου σου συμμαζεμένο, και να μην πάρεις θάρρος από τη δύναμή σου, όποια και να’ναι, για να μην παραχωρήσει ο Θεός και δοκιμάσεις πόσο αδύνατος είσαι από τη φύση σου, και πέσεις στην αμαρτία, και τότε θα μάθεις για τα καλά την αδυναμία σου. Μήτε να πιστέψεις στις γνώσεις σου, για να μην μπει στη μέση ο διάβολος, και σου στήσει παγίδα με την πανουργία του. Ποτέ να μην καυχηθείς για τα έργα που κατόρθωσες, για να μην καταντροπιαστείς. Γιατί για όποιο πράγμα καυχιέται ο άνθρωπος, σ’ αυτό επιτρέπει ο Θεός να αλλάξει η κατάσταση, για να ταπεινωθεί και να μάθει, έτσι, τί θα πει ταπείνωση. Γι’ αυτό πρέπει, όσα συμβαίνουν, να τα αποδίδεις στη θεία πρόνοια, και να μην πιστεύεις ότι σ’ αυτή τη ζωή υπάρχει τίποτε που να μη μεταβάλλεται. (21).

[ΦΩΤΗΣ]

Ο υπερήφανος δεν έχει πνευματική όραση

172. Ο υπερήφανος δεν καταλαβαίνει ότι βαδίζει στο σκοτάδι και ότι αγνοεί την αληθινή σοφία. Γιατί, πως μπορεί να το γνωρίζει, ενόσω βρίσκεται στο σκοτάδι και δε βλέπει; Γι’ αυτό και υπερηφανεύεται με το σκοτισμένο λογισμό του, ότι είναι ανώτερος όλων, ενώ στην πραγματικότητα είναι ευτελέστερος και ασθενέστερος των ταπεινών, και δεν μπορεί να μάθει και να βαδίζει τον άγιο δρόμο του Κυρίου. Και ο Κύριος κρύβει από τον υπερήφανο τό άγιο θέλημά του, γιατί δε θέλησε να βαδίσει στο δρόμο των ταπεινών. (52 – 3).

[ΦΩΤΗΣ]

Η υψηλοφροσύνη μας απομακρύνει από το Θεό

173. Να πορεύεσαι στη ζωή σου με απλότητα, και μην κάνεις το σοφό μπροστά στο Θεό. Η πίστη πηγαίνει όπου υπάρχει απλότητα, ενώ η υψηλοφροσύνη ακολουθεί τον άνθρωπο, που κάνει λεπτούς και έξυπνους συλλογισμούς, και παρουσιάζει τα πράγματα διαφορετικά από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Αυτό όμως τον απομακρύνει από το Θεό. (67).

[ΦΩΤΗΣ]

Τα μεγάλα, αλλά χωρίς ταπείνωση, ασκητικά κατορθώματα συντρίβουν τον αγωνιστή και τον κάνουν καταγέλαστο στους δαίμονες

174. Το όνομά του ήταν Μαλπάς. Καταγόταν από την Έδεσσα της Μεσοποταμίας και φαινόταν ότι ζούσε σε μεγάλα πνευματικά μέτρα, υπομένοντας σκληραγωγίες και θλίψεις. Αυτός λοιπόν εφεύρε την αίρεση των Ευχιτών. Λέγεται μάλιστα ότι ήταν μαθητής του μακαρίου Ιουλιανού, που ονομαζόταν Σαβάς, και για μικρό διάστημα πήγε μαζί του στο Σινά και στην Αίγυπτο και συνάντησε τους μεγάλους πατέρες εκείνου του καιρού. Είδε και το Μέγα Αντώνιο και άκουσε απ’ αυτόν λόγια μυστικής θεολογίας για την καθαρότητα και τη σωτηρία των ψυχών, και τον άκουσε να απαντά σε ερωτήσεις λεπτές για τα πάθη. Ερμήνευσε λοιπόν, με τις απαντήσεις του, ο Άγιος ότι ο νους, μετά την κάθαρσή του, δέχεται θαυμαστό φωτισμό για τα μυστήρια του Πνεύματος, και ότι η ψυχή μπορεί με τη χάρη του Θεού να αξιωθεί να δεχθεί την απάθεια, όταν βγάλει από πάνω της τα παλιά πάθη με την εργασία των εντολών του Θεού, και επανακτήσει την υγεία της φύσης της, που είχε κατά τη δημιουργία του κόσμου. Και σαν άκουσε αυτά τα λόγια ο Μαλπάς, στην ακμή της νιότης του, έγινε θερμός σαν τη φωτιά και ήρθε στην πόλη του, οπότε άναψε μέσα του το πάθος της φιλοδοξίας, και βρήκε έναν έρημο και ήσυχο τόπο, όπου αναχώρησε και αφιέρωσε τον εαυτό του σε αγώνες και σε σκληρές δοκιμασίες και σε αδιάλειπτες προσευχές. Και άναψε για τα καλά μέσα του το πάθος της δοξομανίας, ελπίζοντας να φθάσει σε υψηλά μέτρα, για τα οποία είχε ακούσει από τον άγιο Αντώνιο. Όμως δεν έμαθε, δυστυχώς, την τέχνη πως να πολεμά τους νοητούς εχθρούς της αγιοσύνης, και δεν κατάλαβε τί ενέδρες και δόλους και πανουργίες μετέρχεται ο αντίπαλος, για να εξαπατήσει τους ισχυρούς και να τους φέρει στην απώλεια. Γι’αυτό το λόγο στηρίχθηκε ο ταλαίπωρος μόνο στους αγώνες, και στις στενοχώριες, και στην ακτημοσύνη, και στην άσκηση, και στην εγκράτεια, χωρίς όμως να αποκτήσει την εξουδένωση του εγωισμού του, και την ταπείνωση, και τη συντριβή της καρδιάς (που είναι όπλα αήττητα στον πόλεμο που ξεσηκώνει ο πονηρός), και χωρίς να θυμηθεί το λόγο της Γραφής που λέει: «Όταν κάμετε όλα τα έργα, και φυλάξετε όλες τις εντολές, και υπομείνεττε τις θλίψεις, να θεωρείτε τους εαυτούς σας ως άχρηστους δούλους» (Λκ. 17, 10). Έτσι λοιπόν, θερμαινόταν με την υψηλοφροσύνη του, που την έτρεφε η εργασία των ασκητικών του αγώνων, και φλεγόταν από την επιθυμία να αποκτήσει τα μεγάλα χαρίσματα που άκουσε. Και ύστερα από πολύ καιρό, σαν τον είδε ο διάβολος κούφιο από ταπείνωση, και ότι το μόνο που επιθυμούσε ήταν να γνωρίσει τα θαυμάσια μυστήρια του Θεού που άκουσε, του παρουσιάσθηκε μέσα σε εξαίρετο φως λέγοντάς του: Εγώ είμαι ο παράκλητος, και με έστειλε ο πατέρας σε ΄σενα, για να σε αξιώσω επιτέλους να γνωρίσεις τα θαυμάσια του Θεού, που επιθυμείς ως ανταμοιβή των αγώνων σου, και να σου χαρίσω την απάθεια, και να σε απαλλάξω στο εξής από τον κόπο της άσκησης. Ως αντίβαρο, θα λέγαμε, για όλα αυτά που του υποσχέθηκε, ζήτησε από κείνον τον δύστυχο να τον προσκυνήσει! Κι εκείνος ο ανόητος, μη κατανοώντας τον πόλεμο που άρχισε ο διάβολος, αμέσως μετά χαράς τον δέχθηκε και τον προσκύνησε, και αμέσως πέρασε στη δαιμονική εξουσία. Και αντί της θεωρίας των θαυμασίων του Θεού, τον γέμισε με δαιμονικές φαντασίες, και τον έκαμε ν’ αφήσει την εργασία των αρετών του Θεού, και τον... εξύψωσε, και τον εχλεύασε για την κούφια ελπίδα της απάθεια, λέγοντάς του: Τώρα πια δε χρειάζεσαι τα ασκητικά έργα, και τις ταπεινώσεις του σώματος, και τον αγώνα ενάντια στα πάθη και τις κατώτερες επιθυμίες. Στο τέλος τον έκαμε αρχηγό της αίρεσης των Ευχιτών. Όταν τελείωσε τη δουλειά του ο διάβολος, και φανερώθηκε η βέβηλη και κάλπικη διδασκαλία του Μαλπά, αυτός και οι οπαδοί του διώχτηκαν από τον επίσκοπο της πόλης.
Ήταν κι ένας άλλος, ονομαζόμενος Ασινάς, που ζούσε στην ίδια πόλη που ανέφερα παραπάνω, στην Έδεσσα, και συνέθεσε πολλά τραγουδάκια με τρεις λέξεις στον κάθε στίχο. Αυτός φαινόταν να ζει σε μεγάλα πνευματικά μέτρα και, χωρίς διάκριση, επιδόθηκε σε σκληρότερους ασκητικούς αγώνες, μέχρι να δοξασθεί από τον κόσμο ως άγιος. Αυτόν τον επλάνησε ο διάβολος, και τον έβγαλε από το κελί του, και τον έβαλε να σταθεί όρθιος επάνω σ’ ένα βουνό, που το λέγανε Στόριο, και έκαμε μια φανταστική σύνθεση (όχι πραγματική δηλ.) με άρματα και ιππείς, του τα’ δειξε και του είπε: ο Θεός με έστειλε νε σε πάρω, όπως έγινε με τον προφήτη Ηλία. Και καθώς, αυτός ο Ασινάς, απατήθηκε από τον διάβολο εξαιτίας της ανοησίας τους, ανέβηκε να καθίσει πάνω στο άρμα, οπότε διαλύθηκε όλο εκείνο το σκηνικό της φαντασίας, και κατέπεσε από μεγάλο ύψος κάτω στα ριζά του βουνού, και πέθανε γελοιοποιημένος.
Αυτά τα παραδείγματα τα ανέφερα όχι χωρίς λογο, αλλά για να μάθουμε πως μας εμπαίζουν οι δαίμονες, που διψούν για την απώλεια των αγωνιστών, και να μην επιθυμήσουμε, προτού να μάθουμε καλά την ταπείνωση, τις υψηλές πνευματικές αναβάσεις, για να μη γίνουμε καταγέλαστοι από τον πονηρό εχθρό μας. Διότι βλέπω, ακόμη και σήμερα, ότι νέοι άνθρωποι, γεμάτοι με τα πάθη τους, φλυαρούν και αποφαίνονται χωρίς κανένα δισταγμό για τα μυστήρια του Θεού! (392 – 4).

[ΦΩΤΗΣ]

῾Και οι άγιοι υπόκεινται σε πτώσεις. Να μην υπερηφανευθείς για τα χαρίσματα που έχεις από το Θεό. Να ταπεινωθείς μόλις αισθανθείς το άγγιγμα της υψηλοφροσύνης

175. Ο άγιος Μακάριος έγραψε μια επιστολή με πολλή περίσκεψη και σοβαρότητα, για να την έχουν στη μνήμη τους οι αδελφοί και να διδαχθούν, ώστε να μην πέσουν στην απόγνωση, όταν μεταπίπτουν από την κατάσταση της θείας χάρης στον πνευματικό κίνδυνο και στη σύγχυση. Διότι, όσοι βρίσκονται στην κατάσταση της καθαρότητας, υπόκεινται σε πτώσεις, και μάλιστα ενώ δε ζουν σε αμέλεια και δε βρίσκονται σε πνευματική παραλυσία. Όπως δηλαδή συμβαίνει και με τον καιρό, όπου το ψύχος διαδέχεται τη ζέστη. Ενώ λοιπόν πορεύονται σύμφωνα με τον μοναχικό τους κανόνα, συμβαίνουν σ’ αυτούς πτώσεις, που είναι βέβαια αντίθετες προς τη βούλησή τους. Αλλά και ο άγιος Μάρκος, έχοντας, όπως και ο άγιος Μακάριος, ακριβή πείρα του πράγματος, μας δίνει τη δική του μαρτυρία γι’ αυτό το θέμα, σε επιστολές που έγραψε. Έχοντας, τώρα πια, δύο μάρτυρες, θα μπορεί ο άνθρωπος, όταν βρεθεί στην ανάγκη, να δεχθεί την παρηγοριά του χωρίς κανένα δισταγμό. Τί λέγει λοιπόν ο άγιος Μάρκος; «Αλλοιώσεις, λέει, γίνονται στον καθένα, όπως συμβαίνει με τις τέσσερις εποχές». Πρόσεξε εκείνη τη λέξη, «στον καθένα», που σημαίνει ότι η ανθρώπινη φύση είναι μία και, επομένως, όλοι υποκείμεθα σε μεταβολές. Μη νομίσεις δηλαδή ότι ο άγιος είχες στο νου του μόνο τους αρχάριους και τους ελάχιστους, και ότι οι τέλειοι και προχωρημένοι δεν υπόκεινται τάχα σε πνευματικές μεταβολές, και ότι βρίσκονται πάντα, χωρίς να παρεκκλίνουν, σε μια ανώτερη κατάσταση, χωρίς εμπαθείς λογισμούς. Αυτά τα λένε, δυστυχώς, οι Ευχίτες. Γι’ αυτό λοιπόν ανέφερε στο κείμενό του «στον καθένα».
Λέει ο άγιος Μακάριος: Τώρα έχουμε ψύχος, και μετά, ακολουθεί καύσωνας, και ίσως χαλάζι, φουρτούνα, και καλοσύνη. Έτσι γίνεται, λέει, και με την άσκησή μας. Πόλεμος από τον πονηρό, και βοήθεια από τη θεία χάρη. Καμιά φορά γίνεται στην ψυχή τρικυμία, και την προσβάλλουν κύματα δυνατά. Και πάλι, ύστερα, έχουμε την καλή αλλοίωση, καθώς επισκέπτεται την καρδιά η θεία χάρη, και την γεμίζει με θεϊκή χαρά και ειρήνη, και με λογισμούς σώφρονες και ειρηνικούς.
Αναφέροντας ο άγιος Μακάριος, εδώ, τους «σώφρονες λογισμούς», υπονοεί ότι οι προηγούμενοι ήταν κτηνώδεις και ακάθαρτοι. Συνεχίζει λοιπόν και συμβουλεύει: Εάν μετά απ’ αυτούς τους λογισμούς, τους σώφρονες και τους επιεικείς, ακολουθούν πονηροί λογισμοί, να μη λυπηθούμε και φτάσουμε στην απόγνωση. Κι όταν βρισκόμαστε στην ανάπαυση που δίνει η θεία χάρη, να μην καυχηθούμε, παρά, ενώ χαιρόμαστε, να περιμένουμε τη θλίψη. Όμως μας συμβουλεύει να μην αφήνουμε και κάνει κατοχή στην καρδιά μας η λύπη, όταν ακολουθήσουν πτώσεις. Και ενώ οι πτώσεις στρέφονται εναντίον μας, όμως εμείς να τις δεχόμαστε με χαρά, λέει, ως κάτι το φυσικό και ανθρώπινο. Και να μην απελπιστούμε σαν εκείνον που περιμένει τέλεια και αναλλοίωτη ανάπαυση, και δεν μπορεί να δεχθεί ότι και πάλι θα αγωνισθεί, και θα λυπηθεί στη ζωή του, και ότι θα του συμβούν ανεπιθύμητα και ενάντια στο θέλημα του Θεού πράγματα.
Και αυτό που είπαμε, το οικονόμησε ο Θεός, για να μη μείνουμε τελείως άνεργοι – εννοώ σε ασκητικούς αγώνες – και αποχαυνωθούμε και πέσουμε στην απόγνωση, και μείνουμε ακίνητοι στο δρόμο της αρετής. Και συμπληρώνει ο άγιος: Να ξέρεις ότι «όλοι οι άγιοι καταπιάνονταν με τους συνεχείς ασκητικούς αγώνες. Όσο είμαστε σ’ αυτό τον κόσμο, η μεγάλη παρηγοριά μας από τα λυπηρά έρχεται μέσα μας με τρόπο μυστικό. Κάθε μέρα και κάθε ώρα ο Θεός ζητάει να δοκιμάσει την προς αυτόν αγάπη μας με την πάλη και τον αγώνα μας κατά των πειρασμών. Να μη μας καταβάλλει η λύπη, θα πει να μην παραμελούμε τον αγώνα μας. Έτσι προκόβουμε, ο κάθε μοναχός, στο δρόμο της αρετής. Όποιος θέλει να ξεφύγει από τούτο τον αγώνα και να παρεκκλίνει, αυτός είναι σαν τους λύκους». Και με αυτή την σύντομη και θαυμαστή παρομοίωση θέλει να πει ότι, όπως ο λύκος δε θέλει να βαδίζει στον κανονικό δρόμο, έτσι και ο μοναχός που δε θέλει να αγωνίζεται, θέλει να βαδίζει στο δικό του μονοπάτι, που δεν περπατήθηκε από τους αγίους πατέρες. Γι’ αυτό χρειάζεται οι θλίψεις να διαδέχονται τη χαρά. Όμως μετά τις θλίψεις, με την ενέργεια της χάρης του Θεού έρχονται μέσα μας καλοί λογισμοί και εκπλήξεις θαυμαστές, που υπερβαίνουν την ανθρώπινη φύση μας, όπως είπε ο άγιος Μάρκος. Όταν οι άγιοι Άγγελοι μας πλησιάσουν, γεμίζουμε με πνευματική κατάσταση, οπότε όλα τα λυπηρά και τα ενάντια αναχωρούν, και γίνεται ειρήνη και άρρητη γαλήνη, για όσο καιρόο ζει κανείς σ’ αυτή την κατάσταση. Όταν λοιπόν σε επισκιάσει η χάρη του Θεού, και έρθουν κοντά σου και σε περιτειχίσουν οι άγιοι Άγγελοι, και απομακρυνθούν όλοι οι πειρασμοί, τότε να μη σε πιάσει η έπαρση και βάλεις ιδέα ότι έφθασες στο λιμάνι, όπου δεν πιάνει πια τρικυμία, και ότι ο αέρας που σε περιβάλλει είναι αμετάβλητος, και ότι μια για πάντα γλίτωσες από την ταραχώδη θάλασσα και τους ανέμους της, και ότι δε θα σε βρει ξανά ο εχθρός και το κακό. Διότι πολλοί, όπως είπε και ο μακάριος αββάς Νείλος, έκανα τέτοιες σκέψεις, και έπεσαν σε κινδύνους. Ή, πάλι, μην ξεχαστείς και βάλεις στο νου σου, ότι τάχα έγινες ανώτερος από τους άλλους, τους πολλούς, και ότι σε σένα αρμόζει να είσαι μόνιμα σε τέτοια χαρισματική κατάσταση, και όχι σε άλλους, επειδή τάχα η πολιτεία τους είναι κατώτερη, και η γνώση τους είναι ελλιπής. Μην υποβαθμίζεις λοιπόν τους άλλους και λες ότι «εγώ έπρεπε και έφθασα στην τελειότητα της αγιότητας, και σε ανώτερο πνευματικό επίπεδο, και στη χαρά την αμετάβλητη», διότι όλα αυτά είναι υπερήφανοι στοχασμοί. Αντί γι’ αυτά να καθίσεις και να συλλογισθείς τους ακάθαρτους λογισμούς σου, και τις απρεπείς φαντασίες που μπήχτηκαν στο μυαλό σου τον καιρό της πνευματικής σου τρικυμίας και της ταραχής και της αταξίας των λογισμών σου, που πριν από λίγο, ενώ ήσουν σκοτισμένος, επαναστάτησαν εναντίον σου. Να συλλογισθείς δηλαδή πως τόσο γρήγορα έκλινες τότε προς τα πάθη, και έζησε μαζί τους με το σκοτεινό νου σου, και δεν ντράπηκες, ούτε σ’ έπιασε δέος για τη θεϊκή όραση που είχες, και για τα χαρίσματα που είχες δεχθεί πρωτύτερα. Και να ξέρεις ότι όλα αυτά – την ταραχή, την αταξία των λογισμών κ.τ.λ. – η πρόνοια του Θεού τα έφερε σε μας για να ταπεινωθούμε, γιατί ο Θεός μας νοιάζεται και οικονομεί στον καθένα μας ξεχωριστά τί πρέπει να πάθει, για να βάλει μυαλό. Εάν λοιπόν υπερηφανευθείς για τα χαρίσματα που έλαβες, και δεν είναι δικά σου, σε αφήνει και πέφτεις τότε σ’εκείνα τα αμαρτήματα, για τα οποία είχες μόνο λογισμούς και πειρασμούς.
Μάθε λοιπόν, ότι το να στέκεσαι όρθιος και να μην πέφτεις στα πάθη, δεν οφείλεται στη δική σου αρετή, αλλά στη χάρη του Θεού, που σε βαστάζει στα χέρια του, για να μη φοβηθείς. Αυτά να σκέφτεσαι τον καιρό της πνευματικής χαράς σου, και όταν αρχίζεις να υψηλοφρονείς, είπε ο άγιος αυτός πατέρας μας, κλάψε και δάκρυσε και να θυμάσαι συνεχώς τα πρότερα παραπτώματά σου, στα οποία έπεσες με την παραχώρηση του Θεού. Κάνε έτσι, για να αποκτήσεις ταπείνωση και να γλιτώσεις από την πτώση. Όμως και πάνω στις πτώσεις σου, μην απελπισθείς, αλλά με ταπεινούς λογισμούς εξιλέωσε το Θεό και άφησέ τον να συγχωρήσει τα αμαρτήματά σου. (203 – 3).

[ΦΩΤΗΣ]

Από τους λογισμούς της υπερηφάνειας έρχεται ο πειρασμός της πορνείας

176. Όταν το σώμα σου ημερέψει με την εγκράτεια, με την αγρυπνία και με την προσοχή της καρδιάς, που ευνοείται από την ησυχία των αισθήσεων, και εντούτοις αρχίζεις και αισθάνεσαι στο σώμα σου την οξύτητα του πάθους της πορνείας, το οποίο δεν προέρχεται από τη φυσική λειτουργία του οργανισμού, να ξέρεις ότι δέχθηκες λογισμούς υπερηφάνειας και γι’αυτό σε πειράζει ο δαίμονας. Σ’ αυτή την περίπτωση ταπείνωσε πολύ την τροφή σου και το στομάχι σου, και ψάξε να βρεις τί λογισμούς δέχθηκες, και μάθε ότι αλλοιώθηκε η φύση σου και ότι τα έργα της είνα έξω από τη φυσική τους τάξη, και τότε, αν η μετάνοια σου είναι αληθινή, θα σε ελεήσει ο Θεός και θα σε φωτίσει να μάθεις την ταπείνωση, για να μην αυξηθεί η υπερηφάνειά σου. Ας μη σταματήσουμε λοιπόν να αγωνιζόμαστε πρόθυμα, μέχρις ότου δούμε μέσα μας τη μετάνοια, και βρούμε την ταπείνωση, και αναπαυθεί η καρδιά μας εν τω Θεώ. (126).

[ΦΩΤΗΣ]

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ «ΡΗΜΑΤΑ» ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ

177. Να αγαπήσεις και να συμπονέσεις τους φτωχούς, για να ελεήσει και σένα ο Θεός.
Να μην πηγαίνεις κοντά σε φιλόνικου ανθρώπους, για να μην αναγκασθείς να βγεις από τη γαλήνη του Θεού.
Να μην αηδιάζεις με τη δυσοσμία των αρρώστων, και μάλιστα των φτωχών, επειδή και συ το ίδιο σώμα φοράς.
Να μην επιπλήξεις αυτούς που έχουν θλίψη στην καρδιά, για να μη μαστιγωθείς με το ίδιο τιμωρητικό ραβδί, και θα ψάχνεις τότε ποιος να σε παρηγορήσει, και δεν θα βρίσκεις κανέναν!
Να μη χλευάσεις και περιγελάσει τον ακρωτηριασμένο, διότι όλοι θα πάμε στον τάφο, όπου δεν υπάρχει διάκριση.
Να συμπαθείς τους αμαρτωλούς, να μισήσεις όμως τα αμαρτωλά έργα τους, και να μην τους καταφρονήσεις για τα ελλατώματά τους, μήπως και συ, αργότερα, πέσεις στην ίδια παγίδα της αμαρτίας.
Θυμήσου ότι έχεις την κοινή, χωματένια, ανθρώπινη φύση, και να κάνεις το καλό σε όλους αδιακρίτως.
Αυτούς που ζητούν την ευχή σου να μην τους μαλώνεις, και να μην τους αποστερείς, από τα συμπονετικά και παρηγορητικά σου λόγια, για να μη χαθούν και ζητήσει ο Θεός από σένα λόγο για τις ψυχές τους. (30).