Ο ΟΡΘΡΟΣ

[Achilleas]

Η ακολουθία του όρθρου αρχίζει με τη δοξολογία της Αγίας Τριάδας. Ο ιερέας φοράει το πετραχήλι, στέκεται μπροστά στην αγία τράπεζα και λέει μεγαλόφωνα: "Δόξα τη αγία και ομοουσίω και ζωοποιώ και αδιαιρέτω Τριάδι πάντοτε, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων".


Τα κυριότερα σημεία της ιεράς ακολουθίας του όρθρου είναι τα εξής:
1.Μετά τη δοξολογία της Αγίας Τριάδος διαβάζεται καθαρά και με κατάνυξι ο εξάψαλμος, Λέγεται εξάψαλμος, γιατί είναι έξι ψαλμοί του Δαυϊδ, ο 3ος, 37ος, 62ος, 87ος, 102ος και ο 142ος. Ο πρώτος ψαλμός που διαβάζεται είναι ο 3ος. Η αρχή του είναι: " Κύριε, τι επληθύνθησαν οι θλίβοντές με; Πολλοί επανίστανται επ' εμέ".

2. Μετά τον εξάψαλμο ακολουθεί η μεγάλη συναπτή, δηλαδή μια σειρά από αιτήσεις. Η συναπτή αρχίζει με το "Εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν". Μετά ψάλλονται διάφοροι ύμνοι και τροπάρια.

3. Ύστερα διαβάζεται το Ευαγγέλιο που λέγεται εωθινό. Τα εωθινά Ευαγγέλια είναι έντεκα. Δηλαδή έντεκα εκλεκτές περικοπές παρμένες από τους τέσσερις ευαγγελιστές.

4. Μετά το εωθινό Ευαγγέλιο ο ψάλτης λέει το "Ανάστασιν Χριστού θεασάμενοι", και κατόπιν τον 50ό ψαλμό, που λέγεται ψαλμός της μετανοίας. Ο ιερέας, ενώ ψάλλεται ο ψαλμός, κρατώντας το Ευαγγέλιο βγαίνει από το ιερό βήμα και οι πιστοί ασπάζονται το Ευαγγέλιο.

5. Ύστερα μνημονεύονται οι άγιοι και ψάλλεται η 9η ωδή του κανόνος. Ο κανών είναι ένας ύμνος προς τιμήν της εορτής και αποτελείται από τρία και περισσότερα τροπάρια. Το πρώτο υμνεί πάντοτε το Χριστό, το δε τελευταίο είναι προς τιμήν της υπεραγίας Θεοτόκου. Οι κανόνες είναι γνωστοί από τις καταβασίες,δηλαδή τα πρώτα τροπάρια των ωδών, που αλλάζουν ανάλογα με τις γιορτές.

6. Μετά ψάλλονται τα εξαποστειλάρια και εν συνεχεία οι αίνοι, που είναι στίχοι απ' τους ψαλμούς του Δαυίδ. "Αινείτε τον Κύριον εκ των ουρανών, αινείτε αυτόν εν τοις υψίστοις" (Ψαλμ. 148,1). Οι αίνοι συνδέονται με τροπάρια σχετικά με την εορτή της ημέρας. Στο τέλος των αίνων ψάλλεται το δοξαστικό, μετά η δοξολογία και τέλος γίνεται η απόλυση.


Ο όρθρος είναι μια από τις ωραιότερες ακολουθίες της εκκλησίας μας. Εκείνο που διακρίνει τον όρθρο από τις άλλες ακολουθίες, είναι η ποικιλία. Δεν λέγονται πάντοτε τα ίδια. Ιδίως ωραιότατες είναι οι καταβασίες. Οι σπουδαιότερς από αυτές, είναι οι εξής.
- Της υψώσεως του τιμίου σταυρού. Ψάλλονται την 1η και από τις 6 έως 13 Αυγούστου, καθώς και από 24 Αυγούστου μέχρι 21 Σεπτεμβρίου. Η πρώτη ωδή είναι: " Σταυρόν χαράξας Μωυσής..."

- Της Θεοτόκου. Ψάλλονται στις 14 Αυγούστου, από 22 Σεπτεμβρίου μέχρι 20 Νοεμβρίου, από 10 Φεβρουαρίου μέχρι που αρχίζει το Τριώδιο, καθώς και οι τρεις Κυριακές των νηστειών β', δ' και ε', την 25η Μαρτίου και από την Κυριακή των αγίων πάντων μέχρι 26 Ιουλίου. Η πρώτη ωδή είναι: " Ανοίξω το στόμα μου και πληρωθήσεται Πνεύματος..."

- Της κοιμήσεως της Θεοτόκου. Ψάλλονται από τις 15 μέχρι τις 23 Αυγούστου. Η πρώτη ωδή :" Πεποικιλμένη τη θεία δόξη...".

- Της Χριστού γεννήσεως. Ψάλλονται από 21 Νοεμβρίου μέχρι 25 Δεκεμβρίου. Η πρώτη ωδή: " Xριστός γεννάται δοξάσατε. Χριστός εξ ουρανών απαντήσατε...."

- Των Φώτων. Ψάλλονται από 1 έως 6 Ιανουαρίου. Η πρώτη ωδή: " Βυθού ανεκάλυψε πυθμένα..."

- Της Υπαπαντής. Ψάλλονται από 15 Ιανουαρίου μέχρι 9 Φεβρουαρίου. Η πρώτη ωδή τους:" Xέρσον αβυσσοτόκον πέδον ήλιος..."

- Tης Αναστάσεως: " Αναστάσεως ημέρα, λαμπρυθώμεν λαοί. Πάσχα Κυρίου Πάσχα..."

- Της Αναλήψεως και της Πεντηκοστής: " Πόντω εκάλυψε Φαραώ συν άρμασιν ο συντρίβων πολέμους...".


Έξοχα ποιητικά δημιουργήματα είναι και τα εξαποστειλάρια καθώς και τα 11 εωθινά δοξαστικά του όρθρου, που υμνούν το μέγα γεγονός της Ανασρτάσεως.

[Νίκος]

Διευκρινήσεις και συμπληρώσεις:

Μετά την πρώτη μεγάλη δέηση (Ειρηνικά ή Μεγάλη συναπτή) ψάλλεται το "Θεός Κύριος και επέφανεν ημιν..." του ήχου της ημέρας και ακολουθούν τα Απολυτίκια και το Θεοτόκιο. Στη συνέχεια ακολουθεί μικρή δέηση και ψάλλονται τα Καθίσματα (Αναστάσιμα την Κυριακή της ημέρας τις υπόλοιπες μέρες). Κατόπιν ψάλλονται τα Ευλογητάρια (αν είναι Κυριακή) και οι Αναβαθμοί. Ακολουθεί το εωθινό Ευαγγέλιο.

Μετά το εωθινό Ευαγγέλιο την Κυριακή διαβάζεται το "Ανάστασιν Χριστού θεασάμενοι..." και στη συνέχεια ψάλλεται ο 50ος Ψαλμός ενώ ο ιερέας βγαίνει με το Ευαγγέλιο στα χέρια για να προσκυνήσουν οι πιστοί. Τις καθημερινές απλά διαβάζεται ο 50ος ψαλμός. Ακολουθούν το "Δοξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι. Ταις των Αποστόλων (την Κυριακή) ή ταις του ... (ανάλογα με την ημέρα) πρεσβείαις Ελεήμον εξάλειψον τα πλήθη των εμών εγκλημάτων", "Και νυν και αει... Ταις της Θεοτόκου πρεσβείαις...." Στη συνέχεια με το "Ελεήμον ελέησόν με ο Θεός..." ψάλλεται το "Ανατάς ο Ιησούς από του τάφου..." ή τις καθημερινές το αντίστοιχο τροπάριο από το Μηναίο.

Στον Κανόνα ψάλλουμε συνήθως στους ενοριακούς ναούς μόνο την πρώτη και την τρίτη Ωδή του Αναστάσιμου Κανόνα του τρέχοντος ήχου, αν είναι Κυριακή, σε συνδυασμό με τον Κανόνα του Αγίου της ημέρας ή της εορτής. Ψάλλονται συνήθως 4 στροφές από τον Αναστάσιμο Κανόνα και 4 από τον Κανόνα της ημέρας, με Δόξα Πατρί και Νυν στις δύο τελευταίες και ξανά 4 και 4 και κλείνουμε τον Κανόνα. Αν είναι Καθημερινή ψάλλουμε ή διαβάζουμε μόνο τον Κανόνα της ημέρας.

Μετά τον Κανόνα ψάλλονται τα Μεσώδια καθίσματα και κατόπιν διαβάζονται το Κοντάκιο και ο Οίκος (αναστάσιμα ή της ημέρας) και ακολουθεί το συναξάριο της ημέρας.

Μετά το συναξάριο ψάλλουμε τις Καταβασίες της τρέχουσας εορταστικής περιόδου. Το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου ξεκινούν με το "Ανοίξω το στόμα μου και πληρωθήσεται Πνεύματος..." Στη συνέχεια ο ιερέας βγαίνει στην Ωραία Πύλη και λέει: "Την Θεοτόκον και Μητέραν του Φωτός εν ύμνοις τιμώντες μεγαλύνομεν" και οι ψάλτες ψάλλουν τα Μεγαλυνάρια της Θεοτόκου (Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον...Την Τιμιωτέραν των Χερουβείμ...) στον ήχο των Καταβασιών ή την 9η Ωδή του Κανόνος. Στο διάστημα αυτό ο ιερέας ή ο διάκονος θυμιάζει όλο το ναό και τους πιστούς.

Κατόπιν τις Κυριακές ψάλλουμε το "Άγιος Κύριος ο Θεός ημών", όχι όμως τις καθημερινές και ακολουθούν τα Εξαποστειλάρια, τα αντίστοιχα του εωθινού Ευαγγελίου τις Κυριακές και της εορτής ή μόνο της εορτής της καθημερινές.

Στους αίνους μετά το "Πάσα πνοή αινεσάτω τον Κύριον..." ψάλλουμε μετά από κάθε στίχο του 148 Ψαλμού τα τροπάρια των Αίνων. Τις Κυριακές χρησιμοποιούμε 6 στίχους από τον Ψαλμό και 2 πρόσθετους ανάλογα με την Εορτή και ψάλλουμε 4 αναστάσιμα τροπάρια και 4 της εορτής. Τις καθημερινές χρησιμοποιούμε μόνο 4 στίχους και ψάλλουμε μόνο τα τροπάρια της εορτής.

Κατόπιν ψάλλεται αργά και με μεγαλοπρέπεια το Δοξαστικό τις Κυριακές αντίστοιχο του εωθινού Ευαγγελίου ή της εορτής αν είναι Μεγάλη Εορτή και της καθημερινές της εορτής. Της Κυριακές με το "Και νυν..." ψάλλεται το "Υπερευλογημένη υπάρχεις Θεοτόκε Παρθένε.." στον ήχο της ημέρας και ακολούθως η Δοξολογία και το "Σήμερον σωτηρία τω κόσμω γέγονεν..." στο ίδιο ήχο ή το Απολυτίκιο της Εορτής. Εδώ τελειώνει ο Όρθρος και αρχίζει με το "Ευλογημένη η Βασιλεία..." η Θεία Λειτουργία χωρίς διακοπή.

Κάποιες καθημερινές ή Σάββατα, σύμφωνα με την τυπική διάταξη της ημέρας, διαβάζεται χύμα η μικρή Δοξολογία ακολουθεί η Πληρωτική Δέησις ("Πληρώσομεν την δέησιν ημών τω Κυρίω..."} και στη συνέχεια ψάλονται τα απόστιχα των Αίνων. Ακολουθεί το "Αγαθόν το εξομολογείσθαι..." από τον ιερέα, το Τρισάγιο από τον αναγνώστη, τα Απολυτίκια και απόλυση ("Δι ευχών των Αγίων..."). Μετά μικρή διακοπή αρχίζει η Θεία Λειτουργία με το "Ευλογημένη η Βασιλεία...".