ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ
Οι Άγιοι των Μετεώρων είναι αριθμητικά λίγοι, όπως λίγοι υπήρξαν αριθμητικά στο διάβα των αιώνων και οι ένοικοι των δυσπρόσιτων βράχων. Εκτός από τους δύο νεομάρτυρες του Μεγάλου Μετεώρου, Δανιήλ και Νικόδημο, οι άλλοι είναι κτίτορες των ιερών μονών. Ο Θεός προνόησε να ανέλθουν στα βράχια αυτά αγιασμένοι κτίτορες, για να θεμελιώσουν τα ιερά καθιδρύματα στην πέτρα και της δικής τους οσιακής πορείας.
Οι περισσότεροι είναι γόνοι ευκλεών οικογενειών και αφιέρωσαν την τεράστια πατρική τους περιουσία για την ανέγερση και τον εξοπλισμό των ιερών μονών τους με τα απαραίτητα για την επιβίωση.
Όλοι τους είναι υπέρμαχοι της γνήσιας κοινοβιακής συμβίωσης και διατυπώνουν παρόμοιους κανονισμούς στις διαθήκες τους και στα σιγιλλιώδη γράμματα που κατοχυρώνουν αυτές. Εμπλουτίζουν τις ιδιόκτητες μονές τους με χειρόγραφα, λειτουργικά σκεύη, φορητές εικόνες, άγια λείψανα και αφήνουν εντολή στη διαθήκη τους να μείνουν αυτά απαραβίαστα.
Ενεργούν και καθιστούν σταυροπηγιακές, αυτοδέσποτες και ακαταδούλωτες τις ιερές μονές τους ή ημιαυτόνομες, πιστεύοντας ότι έτσι συντείνουν στην επί αιώνες διάσωσή τους.
Κατοχυρώνουν την περιουσία των μονών τους με πατριαρχικά σιγιλλιώδη γράμματα τα οποία επιφέρουν φοβερές αρές, διότι αυτή ήταν η μόνη δυνατή κατοχύρωση για την εποχή τους, σε όσους θελήσουν τυχόν να επιβουλευθούν αυτήν.
Είναι όλοι αυστηροί τηρητές της Ορθοδόξου ασκητικής παραδόσεως (αγρυπνίες, καθημερινές πολύωρες Ακολουθίες, μονοφαγία, εργασία την κατά δύναμη).
Το «άβατον», μολονότι μόνο ο κανονισμός τους αγίου Αθανασίου το αναφέρει, το εφαρμόζουν όλοι οι άγιοι κτίτορες στα μοναστήρια τους. Σταδιακά καταργήθηκε τους δύο τελευταίους αιώνες.
Στην ανέγερση των μονών με θαυμάσια διαίσθηση συνταιριάζουν την αρχιτεκτονική των κτισμάτων με την ιδιοτυπία των βράχων, ώστε να μην ανατρέπεται το φυσικό οικοσύστημα.
Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι λόγω των ειδικών φυσικών συνθηκών των μετεωρίτικων βράχων (ανάβαση με ανεμόσκαλες, αναρρίχηση με σχοινιά, δύσκολη προμήθεια των αναγκαίων) και των δυσχερών πολιτικών καταστάσεων (απειλές Τούρκων, ληστείες Αλβανών) ο αριθμός των μετεωριτών μοναχών ήταν πάντα μικρός.
Η Τουρκική κατοχή στη Θεσσαλία, που κράτησε πεντακόσια σχεδόν χρόνια, ανάγκαζε τους μετεωρίτες μοναχούς να βρίσκονται σε διαρκή αγώνα επιβίωσης, ισορροπίας των σχέσεων με τους Τούρκους, διαρκείς έριδες για τη διάσωση των μοναστηριακών κτημάτων, ακόμη και οπλοφορία για την συχνή αντιμετώπιση Τουρκικών και Αλβανικών επιδρομών.
Έτσι το ησυχαστικό ιδεώδες, το οποίο ξεκίνησαν οι άγιοι πατέρες, ναι μεν θεωρητικά ουδέποτε έπαυσε, ουσιαστικά όμως, λόγω των παραπάνω αιτίων, των πολλαπλών διακονημάτων του κάθε μοναχού και μειωμένης συνήθως παιδείας, υποχωρούσε στην αντιμετώπιση της σκληρής πραγματικότητας.
Έχοντας υπ’ όψη όλα τα ανωτέρω, θεωρούμε ότι το κτίσιμο και η διάσωση των μετεωρίτικων μοναστηριών, με πλούσια στοιχεία της μεταβυζαντινής τέχνης, αποτελεί θαύμα πάνω στο θαύμα του μοναδικού τοπιακού σκηνικού. Θαύμα που οφείλεται ασφαλώς, συν τοις άλλοις, κα στις πρεσβείες των αγίων κτιτόρων για επερχόμενες γενιές των συντηρητών και ανακαινιστών του έργου τους μοναχών.
Σήμερα οι ιερές μονές των Μετεώρων βρίσκονται σε αναστηλωτικό αγώνα και σε μια ζηλωτική προσπάθεια συνέχισης του μετεωρίτικου μοναχισμού στη γραμμή των αγίων κτιτόρων και στη διάσωση της ιερότητας του χώρου.
Οι μοναχοί των Μετεώρων και οι κάτοικοι της γύρω περιοχής τρέφουν ιδιαίτερη ευλάβεια στα άγια λείψανα των αγίων κτιτόρων τους, τα οποία συχνά ευωδιάζουν κι τιμούν με ολονύκτια παννυχίδα και παμμετεωρίτικη σύναξη την ιερή μνήμη τους.
ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ
Συντονιστές: Anastasios68, Νίκος, johnge
ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ
Κύριε είσαι παντογνώστης. Γνωρίζεις πολύ καλά ότι Σε αγαπώ. Αξίωσέ με να Σε υπηρετώ με αφοσίωση και με αγάπη μέχρι την τελευταία μου αναπνοή.
Re: ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ
Άγιοι της Μονής Μεγάλου Μετεώρου (ΙΣΤ’ αι.)
Η ιερά μονή του Μεγάλου Μετεώρου είχε την ευλογία και την τιμή, εκτός από τους οσίους κτίτορές της, Αθανάσιο και Ιωάσαφ, να θρέψει, να γαλουχήσει και να προσφέρει στη χορεία των αγίων της Εκκλησίας μας και άλλους αγίους. Τον άγιο Διονύσιο τον εν Ολύμπω (†23 Ιανουαρίου), τον άγιο Νεομάρτυρα Νικόδημο εκ Μετεώρων και τον άγιο Νεομάρτυρα Δανιήλ, τους οποίους η Εκκλησία συνεορτάζει στις 16 Αυγούστου.
1. Ο Άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω
Βλάστημα της μονής του Μεγάλου Μετεώρου υπήρξε και η μεγάλη ασκητική μορφή του αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω. Γεννήθηκε στο χωριό Σλάταινα, σημερινή Δρακότρυπα, του νομού Καρδίτσας, κατά την τελευταία δεκαετία του ιε’ αιώνα. Ο πατέρας του Νικόλαος, χαλκοποιός και σπαθοποιός στο επάγγελμα, μαζί με τη γυναίκα του Θεοδώρα φρόντισαν να αναθρέψουν το γιο τους Δημήτριο, αυτό ήταν το κοσμικό του όνομα, με επιμέλεια και φόβο Θεού.
Όταν ακόμη ήταν βρέφος, ένα λαμπρό αστέρι έλαμψε πάνω από το κεφάλι του, ώστε να θεωρηθεί από τους ευσεβείς γονείς του σημάδι της κατά Θεόν προκοπής του γιου τους. Σε ηλικία επτά ετών οι γονείς του φρόντισαν για τη μόρφωσή του. Σε πολύ μικρή ηλικία εξασκήθηκε στην καλλιγραφία και τη ζωγραφική. Μετά το θάνατο των γονέων του και εξ αιτίας της ελλείψεως πόρων για τη συντήρησή του, αναγκάστηκε να γίνει δάσκαλος παιδιών και καλλιγράφος.
Παρ’ όλα αυτά, πολύ νωρίς αποφάσισε να ασπαστεί το μοναχικό σχήμα. Την απόφασή του αυτή ενίσχυσε ένας ιερομόναχος από τα Μετέωρα με το όνομα Άνθιμος, που πέρασε από το χωριό του και ο οποίος δέχθηκε να τον πάρει μαζί του.
Στα Μετέωρα ο Δημήτριος έγινε υποτακτικός σε έναν ενάρετο μοναχό, Σάββα ονομαζόμενο. Η εκτέλεση των καθηκόντων του στο ακέραιο, η ανεπιτήδευτη και γεμάτη ταπείνωση διακονία στο γέροντά του και η πνευματική πρόοδος συνετέλεσαν στο να ρασοφορηθεί σε μικρό χρονικό διάστημα και να μετονομαστεί σε Δανιήλ.
Μετά το πέρασμα κάποιου χρονικού διαστήματος, επιθύμησε να μεταβεί στο Άγιο Όρος. Η απόφασή του αυτή βρήκε αντίθετους τον γέροντά του Σάββα και τους άλλους συνασκούμενος μοναχούς, οι οποίοι, για να εμποδίσουν τη φυγή του έκλεισαν την πόρτα της μονής και έκρυψαν τη σκάλα καθόδου.
Τίποτε όμως από αυτά δεν ανέστειλε, ούτε εμπόδισε την απόφαση του νεαρού δοκίμου μοναχού, ο οποίος φαίνεται ότι είχε γι’ αυτό θεία πληροφορία. Τη νύκτα ο Δανιήλ πήδησε από τη μονή στο κενό, δεν έπαθε όμως τίποτα με τη σκέπη της Παναγίας και μετέβη στο Άγιο Όρος. Στη Σκήτη του Πρωτάτου στις Καρυές, κατά την πρώτη δεκαετία του ιστ’ αιώνα, του έγινε η κουρά και μετονομάστηκε σε Διονύσιος (12 Ιουνίου 1512) και την 13η Ιουνίου του ίδιου έτους χειροτονήθηκε διάκονος. Γύρω στα 1517-1519 χειροτονήθηκε ιερέας.
Επειδή όμως όλη η μετέπειτα μοναχική του δράση και ζωή, η οικοδομική και οργανωτική δραστηριότητά του και τέλος ο οσιακός του θάνατος (†23 Ιανουαρίου 1541) συντελέστηκαν στη Μακεδονία (Άγιο Όρος, Σκήτη Βεροίας), Πήλιον (Μονή Αγίας Τριάδος της Σουρβίας) και Όλυμπω (μονή Αγίας Τριάδος, η οποία μετονομάστηκε σε μονή Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω, όπου και εκοιμήθη), για αυτό το λόγο και δεν αναφερόμαστε διεξοδικότερα. Ο άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω, είναι τοπικός άγιος και τιμάται ιδιαιτέρως στο νομό Πιερίας, καθώς και σε ολόκληρη τη Μακεδονία.
1. Ο Οσιομάρτυς Νικόδημος
Για τον άγιο Νεομάρτυρα Νικόδημο, ο οποίος μαρτύρησε στις 16 Αυγούστου του 1551, γίενται απλή μνεία στο Συναξαριστή του Νικοδήμου του Αγιρείτου, όπου αναγράφεται, ότι «ο άγιος νέος οσιομάρτυς Νικόδημος ο εκ Μετεώρων εμαρτύρησε δια την ευσέβειαν, εν έτει αφνα’ (1551)».
Είναι άγνωστα τα αίτια της οδήγησης των Νεομαρτύρων Νικοδήμου και Δανιήλ στο μαρτύριο. Ο Συναξαριστής του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου αναφέρεται στον οσιομάρτυρα Νικόδημο το Μετεωρίτη με τους εξής στίχους:
Τι δε συ, Νικόδημε, ειπέ σον πάθος τεθανάτωμαι δι΄ αγάπην Κυρίου.
Πέρα όμως από αυτά τα στοιχεία δεν υπάρχει καμία αναφορά στο βίο του οσιομάρτυρα Νικοδήμου, ούτε κάποια Ακολουθία έχει συνταχθεί για αυτόν.
1. Ο Οσιομάρτυς Δανιήλ
Βιογραφικά ή κάποια άλλα στοιχεία δεν έχουμε ούτε για τον οσιομάρτυρα Δανιήλ. Για αυτόν γνωρίζουμε μόνο ότι προερχόταν από το Τσιότι Τρικάλων, σημερινή Φαρκαδόνα.
Στη μονή του Μεγάλου Μετεώρου φυλάσσεται η αγία κάρα του σε επίχρυση θήκη με τη χρονολογία 1786. Κάθε χρόνο το απόγευμα του Σαββάτου της Α’ εβδομάδας των νηστειών (του Δεκαπενταύγουστου), η αγία του κάρα μεταφέρεται στη γενέτειρά του, το Τσιότι, για προσκύνηση.
Τοιχογραφία του οσίου, καθώς και του οσίου Νικοδήμου, σε μετάλλιο έγινε πρόσφατα στην ιερά μονή Αγίου Στεφάνου, στο ναό του Αγίου Χαραλάμπους «δια χειρός» Βλασίου Τσοτσώνη, 1995. Συνεορτάζεται με τον οσιομάρτυρα Νικόδημο τον εκ Μετεώρων στις 16 Αυγούστου.
Ακολουθία και Παρακλητικό Κανόνα προς τιμήν του οσίου Δανιή του Μετεωρίτου συνέθεσε ο Γ. Μηλίτσης διδάσκαλος. Ο πλήρης τίτλος είναι: Βίος, Ακολουθία και Παρακλητικός Κανών του οσίου Δανιήλ του Μετεωρίτου του εκ Τσιοτίου, Τρίκαλα 1995.
Η ιερά μονή του Μεγάλου Μετεώρου είχε την ευλογία και την τιμή, εκτός από τους οσίους κτίτορές της, Αθανάσιο και Ιωάσαφ, να θρέψει, να γαλουχήσει και να προσφέρει στη χορεία των αγίων της Εκκλησίας μας και άλλους αγίους. Τον άγιο Διονύσιο τον εν Ολύμπω (†23 Ιανουαρίου), τον άγιο Νεομάρτυρα Νικόδημο εκ Μετεώρων και τον άγιο Νεομάρτυρα Δανιήλ, τους οποίους η Εκκλησία συνεορτάζει στις 16 Αυγούστου.
1. Ο Άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω
Βλάστημα της μονής του Μεγάλου Μετεώρου υπήρξε και η μεγάλη ασκητική μορφή του αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω. Γεννήθηκε στο χωριό Σλάταινα, σημερινή Δρακότρυπα, του νομού Καρδίτσας, κατά την τελευταία δεκαετία του ιε’ αιώνα. Ο πατέρας του Νικόλαος, χαλκοποιός και σπαθοποιός στο επάγγελμα, μαζί με τη γυναίκα του Θεοδώρα φρόντισαν να αναθρέψουν το γιο τους Δημήτριο, αυτό ήταν το κοσμικό του όνομα, με επιμέλεια και φόβο Θεού.
Όταν ακόμη ήταν βρέφος, ένα λαμπρό αστέρι έλαμψε πάνω από το κεφάλι του, ώστε να θεωρηθεί από τους ευσεβείς γονείς του σημάδι της κατά Θεόν προκοπής του γιου τους. Σε ηλικία επτά ετών οι γονείς του φρόντισαν για τη μόρφωσή του. Σε πολύ μικρή ηλικία εξασκήθηκε στην καλλιγραφία και τη ζωγραφική. Μετά το θάνατο των γονέων του και εξ αιτίας της ελλείψεως πόρων για τη συντήρησή του, αναγκάστηκε να γίνει δάσκαλος παιδιών και καλλιγράφος.
Παρ’ όλα αυτά, πολύ νωρίς αποφάσισε να ασπαστεί το μοναχικό σχήμα. Την απόφασή του αυτή ενίσχυσε ένας ιερομόναχος από τα Μετέωρα με το όνομα Άνθιμος, που πέρασε από το χωριό του και ο οποίος δέχθηκε να τον πάρει μαζί του.
Στα Μετέωρα ο Δημήτριος έγινε υποτακτικός σε έναν ενάρετο μοναχό, Σάββα ονομαζόμενο. Η εκτέλεση των καθηκόντων του στο ακέραιο, η ανεπιτήδευτη και γεμάτη ταπείνωση διακονία στο γέροντά του και η πνευματική πρόοδος συνετέλεσαν στο να ρασοφορηθεί σε μικρό χρονικό διάστημα και να μετονομαστεί σε Δανιήλ.
Μετά το πέρασμα κάποιου χρονικού διαστήματος, επιθύμησε να μεταβεί στο Άγιο Όρος. Η απόφασή του αυτή βρήκε αντίθετους τον γέροντά του Σάββα και τους άλλους συνασκούμενος μοναχούς, οι οποίοι, για να εμποδίσουν τη φυγή του έκλεισαν την πόρτα της μονής και έκρυψαν τη σκάλα καθόδου.
Τίποτε όμως από αυτά δεν ανέστειλε, ούτε εμπόδισε την απόφαση του νεαρού δοκίμου μοναχού, ο οποίος φαίνεται ότι είχε γι’ αυτό θεία πληροφορία. Τη νύκτα ο Δανιήλ πήδησε από τη μονή στο κενό, δεν έπαθε όμως τίποτα με τη σκέπη της Παναγίας και μετέβη στο Άγιο Όρος. Στη Σκήτη του Πρωτάτου στις Καρυές, κατά την πρώτη δεκαετία του ιστ’ αιώνα, του έγινε η κουρά και μετονομάστηκε σε Διονύσιος (12 Ιουνίου 1512) και την 13η Ιουνίου του ίδιου έτους χειροτονήθηκε διάκονος. Γύρω στα 1517-1519 χειροτονήθηκε ιερέας.
Επειδή όμως όλη η μετέπειτα μοναχική του δράση και ζωή, η οικοδομική και οργανωτική δραστηριότητά του και τέλος ο οσιακός του θάνατος (†23 Ιανουαρίου 1541) συντελέστηκαν στη Μακεδονία (Άγιο Όρος, Σκήτη Βεροίας), Πήλιον (Μονή Αγίας Τριάδος της Σουρβίας) και Όλυμπω (μονή Αγίας Τριάδος, η οποία μετονομάστηκε σε μονή Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω, όπου και εκοιμήθη), για αυτό το λόγο και δεν αναφερόμαστε διεξοδικότερα. Ο άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω, είναι τοπικός άγιος και τιμάται ιδιαιτέρως στο νομό Πιερίας, καθώς και σε ολόκληρη τη Μακεδονία.
1. Ο Οσιομάρτυς Νικόδημος
Για τον άγιο Νεομάρτυρα Νικόδημο, ο οποίος μαρτύρησε στις 16 Αυγούστου του 1551, γίενται απλή μνεία στο Συναξαριστή του Νικοδήμου του Αγιρείτου, όπου αναγράφεται, ότι «ο άγιος νέος οσιομάρτυς Νικόδημος ο εκ Μετεώρων εμαρτύρησε δια την ευσέβειαν, εν έτει αφνα’ (1551)».
Είναι άγνωστα τα αίτια της οδήγησης των Νεομαρτύρων Νικοδήμου και Δανιήλ στο μαρτύριο. Ο Συναξαριστής του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου αναφέρεται στον οσιομάρτυρα Νικόδημο το Μετεωρίτη με τους εξής στίχους:
Τι δε συ, Νικόδημε, ειπέ σον πάθος τεθανάτωμαι δι΄ αγάπην Κυρίου.
Πέρα όμως από αυτά τα στοιχεία δεν υπάρχει καμία αναφορά στο βίο του οσιομάρτυρα Νικοδήμου, ούτε κάποια Ακολουθία έχει συνταχθεί για αυτόν.
1. Ο Οσιομάρτυς Δανιήλ
Βιογραφικά ή κάποια άλλα στοιχεία δεν έχουμε ούτε για τον οσιομάρτυρα Δανιήλ. Για αυτόν γνωρίζουμε μόνο ότι προερχόταν από το Τσιότι Τρικάλων, σημερινή Φαρκαδόνα.
Στη μονή του Μεγάλου Μετεώρου φυλάσσεται η αγία κάρα του σε επίχρυση θήκη με τη χρονολογία 1786. Κάθε χρόνο το απόγευμα του Σαββάτου της Α’ εβδομάδας των νηστειών (του Δεκαπενταύγουστου), η αγία του κάρα μεταφέρεται στη γενέτειρά του, το Τσιότι, για προσκύνηση.
Τοιχογραφία του οσίου, καθώς και του οσίου Νικοδήμου, σε μετάλλιο έγινε πρόσφατα στην ιερά μονή Αγίου Στεφάνου, στο ναό του Αγίου Χαραλάμπους «δια χειρός» Βλασίου Τσοτσώνη, 1995. Συνεορτάζεται με τον οσιομάρτυρα Νικόδημο τον εκ Μετεώρων στις 16 Αυγούστου.
Ακολουθία και Παρακλητικό Κανόνα προς τιμήν του οσίου Δανιή του Μετεωρίτου συνέθεσε ο Γ. Μηλίτσης διδάσκαλος. Ο πλήρης τίτλος είναι: Βίος, Ακολουθία και Παρακλητικός Κανών του οσίου Δανιήλ του Μετεωρίτου του εκ Τσιοτίου, Τρίκαλα 1995.
Κύριε είσαι παντογνώστης. Γνωρίζεις πολύ καλά ότι Σε αγαπώ. Αξίωσέ με να Σε υπηρετώ με αφοσίωση και με αγάπη μέχρι την τελευταία μου αναπνοή.
Re: ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ
Ο Άγιος Αντώνιος Κτίτωρ της Ι.Μ.Αγ. Στεφάνου
Ι.Μ.ΑΓ.ΣΤΕΦΑΝΟΥ
Ο αρχιμανδρίτης Άγιος Αντώνιος (Καντακουζηνός) υπήρξε κτίτωρ και ηγούμενος της μονής Αγίου Στεφάνου, κατά το πρώτο μισό του ιε’ αιώνα. Οι ελάχιστες μαρτυρίες που διαθέτουμε γύρω από το πρόσωπό του είναι αρκετά συγκεχυμένες, καθώς ανάγονται σε πολύ μεταγενέστερους χρόνους (περίπου τον ιη’ αι.)
Το επώνυμο του «Καντακουζηνός», το οποίο δεν είναι και σίγουρο, το συναντούμε σε σημείωμα ενός λειτουργικού χειρογράφου, υπ’ αριθ, 143 της μονής του Αγίου Στεφάνου: «εγράφη παρά αντονήου Κατακοζηνού κ(αι) κτήτορ του αγίου Στεφάνου πλησίον της με(γάλης Θομής, ονομαζόμενον Σταγούς) έτος αυδω (=1404)». Ίσως ο κώδικας αυτός, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα αποδιδόταν παλιότερα, κατά παράδοση, στον κτίτορα και ηγούμενο της μονής του Αγίου Στεφάνου Αντώνιο (Καντακουζηνό) και κάποιος πρόσθεσε εκ των υστέρων το μεταγενέστερο αυτό σημείωμα. Κατά συνέπεια παραμένει αβέβαιο και αναπόδεικτο, εάν ο κώδικας αυτός είναι αυτόγραφος του Αντωνίου (Καντακουζηνού).
Το συναντούμε επίσης και σε μεταγενέστερη και αμφισβητούμενη μαρτυρία του ιερομονάχου της μονής του Αγίου Στεφάνου Αρσενίου, η οποία έχει συμπεριληφθεί σε υπόμνημα του έτους 1786, που ο ίδιος συνέταξε «περί του μοναστηρίου Μπουτόϊ, μετοχίου της μονής Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων εν Βλαχία». Στο υπόμνημα αυτό αναγράφεται ότι β’ ηγούμενος του Μπουτόϊ υπήρξε «ο αρχιμανδρίτης κυρ Αντώνιος ο Καντακουζηνός, και πάλιν υπέστρεψεν εις τα Μετέωρα εις τον άγιον Στέφανον, και έστειλεν ηγούμενον τον κυρ Νείλον αρχιμανδρίτην», «όστις Νείλος εστάλη δια να ηγουμενεύση εις το Μπουτόϊ εις τους 6921 (=1413)».
Και σε ένα άλλο γράμμα του έτους 1413, που αναφέρεται στη αφιέρωση της κάρας του Αγίου Χαραλάμπους στη μονή του Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων, γίνεται μνεία «του αρχιμανδρίτου του…. Μοναστηρίου (του Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων) κυρ Αντωνίου (Καντακουζηνού)».
Η τάση όμως και η διάθεση των μοναχών να θεωρούν κτίτορες ή ανακαινιστές των μοναστηριών τους ένδοξους βασιλείς και αυτοκράτορες ή γόνους αυτών, κυρίως για λόγους δόξας και ακτινοβολίας, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί σύγχυση και να θεωρηθεί ως κτίτωρ της μονής του Αγίου Στεφάνου αντί του Αντωνίου ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιωάννης ΣΤ’ ο Καντακουζηνός (1347-1355).
Τέλος, ο D. Nicol αποδεχόμενος και γνώμες παλαιοτέρων, υποστηρίζει ότι ο αρχιμανδρίτης Αντώνιος (Καντακουζηνός) ήταν γιος της βασίλισσας Μαρίας Καντακουζηνής († μετά το 1359), κόρης του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννου ΣΤ΄ Καντακουζηνού και του δεσπότου της Ηπείρου Νικηφόρου Β’ Orsini († 1359). Εάν λάβουμε υπόψη την παραπάνω άποψη, τότε ο κτίτωρ της μονής του Αγίου Στεφάνου όσιος Αντώνιος (Καντακουζηνός) πρέπει να θεωρηθεί εγγονός του αυτοκράτορα Ιωάννου ΣΤ΄ Καντακουζηνού (και μετέπειτα μοναχού με το όνομα Ιωάσαφ), και πρώτος ξάδελφος του βασιλέως Ιωάννη Ούρεση Παλαιολόγου – μοναχού Ιωάσαφ, του δεύτερου δηλαδή κτίτορος (1387-88) της μονής Μεταμορφώσεως των Μετεώρων, γιατί η μητέρα του Ιωάννη - Ιωάσαφ μοναχού, Θωμαίς, ήταν αδελφή του Νικηφόρου Β’ της Ηπείρου.
Στη συγγένεια αυτή του οσίου με τους Ελληνοσέρβους ηγεμόνες της δυναστείας των Νεμανίδων μπορεί να αποδοθεί και η αφιέρωση της μονής στον πρωτομάρτυρα Στέφανο, όνομα το οποίο συναντούμε στους περισσότερους Σέβρους ηγεμόνες.
Η παραπάνω όμως πληροφορία γύρω από τη συγγένεια του οσίου Αντωνίου με Βυζαντινούς αυτοκράτορες και Σέρβους βασιλείς παραμένει ανεπιβεβαίωτη και αναπόδεκτη, καθώς περιορίζεται μόνο στην ταύτιση του επωνύμου του Αντωνίου με το επώνυμο της μητέρας του Μαρίας Καντακουζηνής, χωρίς να γίνεται καμία αναφορά στο επώνυμο (Orsini) του πατέρα του Νικηφόρου Β’ της Ηπείρου.
Τοιχογραφία του οσίου Αντωνίου (Καντακουζηνού) έχουμε στο ναύδριο του Αγίου Στεφάνου. Στο νάρθηκα, αριστερά ως προς τον εισερχόμενο, δίπλα στον αρχάγγελο Γαβριήλ, εικονίζεται ολόσωμος με τη μοναχική του ενδυμασία (μανδύα – κουκόλιο- μέγα σχήμα) κι με την κεφαλή του να περιβάλλεται από φωτοστέφανο, όπως συμβαίνει πάντοτε με όλους τους Αγίους της Εκκλησίας. Η παράσταση φέρει την επιγραφή: Ο ΟΣΙΟΣ Π(ΑΤ)ΗΡ ΗΜΩΝ ΑΝΤΩΝΙΟΣ Κ(ΑΙ) ΚΤΗΤΩΡ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ. Στο χέρι του κρατάει ειλητάριο, στο οποίο αναγράφεται: «ει π(ατε)ρα καλείν με θέλετε, μιμεισθε μου τας πραξεις και τ(ον) βίον».
Νεότερη ιστόρηση των οσίων Αντωνίου και Φιλοθέου, κτιτόρων της ιεράς μονής Αγίου Στεφάνου, έχει γίνει στο Καθολικό της μονής από τον αγιογράφο Βλάσιο Τσοτσώνη το έτος 1995.
Αυτά τα ελάχιστα γνωρίζουμε γύρω από το πρόσωπο του οσίου Αντωνίου (Καντακουζηνού) κτίτορα της μονής Αγίου Στεφάνου. Δεν μας είναι γνωστά αγιολογικά κείμενα (ακολουθίες – κανόνες, συναξάριο ή βίος), που να αναφέρονται σε αυτόν. Ούτε ημερομηνία εορτασμού της μνήμης του αναγράφεται πουθενά. Η ιερά μονή του Αγίου Στεφάνου τιμά την μνήμη του στις 17 Ιανουρίου, μαζί με το β’ κτίτορά της όσιο Φιλόθεο.
Ι.Μ.ΑΓ.ΣΤΕΦΑΝΟΥ
Ο αρχιμανδρίτης Άγιος Αντώνιος (Καντακουζηνός) υπήρξε κτίτωρ και ηγούμενος της μονής Αγίου Στεφάνου, κατά το πρώτο μισό του ιε’ αιώνα. Οι ελάχιστες μαρτυρίες που διαθέτουμε γύρω από το πρόσωπό του είναι αρκετά συγκεχυμένες, καθώς ανάγονται σε πολύ μεταγενέστερους χρόνους (περίπου τον ιη’ αι.)
Το επώνυμο του «Καντακουζηνός», το οποίο δεν είναι και σίγουρο, το συναντούμε σε σημείωμα ενός λειτουργικού χειρογράφου, υπ’ αριθ, 143 της μονής του Αγίου Στεφάνου: «εγράφη παρά αντονήου Κατακοζηνού κ(αι) κτήτορ του αγίου Στεφάνου πλησίον της με(γάλης Θομής, ονομαζόμενον Σταγούς) έτος αυδω (=1404)». Ίσως ο κώδικας αυτός, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα αποδιδόταν παλιότερα, κατά παράδοση, στον κτίτορα και ηγούμενο της μονής του Αγίου Στεφάνου Αντώνιο (Καντακουζηνό) και κάποιος πρόσθεσε εκ των υστέρων το μεταγενέστερο αυτό σημείωμα. Κατά συνέπεια παραμένει αβέβαιο και αναπόδεικτο, εάν ο κώδικας αυτός είναι αυτόγραφος του Αντωνίου (Καντακουζηνού).
Το συναντούμε επίσης και σε μεταγενέστερη και αμφισβητούμενη μαρτυρία του ιερομονάχου της μονής του Αγίου Στεφάνου Αρσενίου, η οποία έχει συμπεριληφθεί σε υπόμνημα του έτους 1786, που ο ίδιος συνέταξε «περί του μοναστηρίου Μπουτόϊ, μετοχίου της μονής Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων εν Βλαχία». Στο υπόμνημα αυτό αναγράφεται ότι β’ ηγούμενος του Μπουτόϊ υπήρξε «ο αρχιμανδρίτης κυρ Αντώνιος ο Καντακουζηνός, και πάλιν υπέστρεψεν εις τα Μετέωρα εις τον άγιον Στέφανον, και έστειλεν ηγούμενον τον κυρ Νείλον αρχιμανδρίτην», «όστις Νείλος εστάλη δια να ηγουμενεύση εις το Μπουτόϊ εις τους 6921 (=1413)».
Και σε ένα άλλο γράμμα του έτους 1413, που αναφέρεται στη αφιέρωση της κάρας του Αγίου Χαραλάμπους στη μονή του Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων, γίνεται μνεία «του αρχιμανδρίτου του…. Μοναστηρίου (του Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων) κυρ Αντωνίου (Καντακουζηνού)».
Η τάση όμως και η διάθεση των μοναχών να θεωρούν κτίτορες ή ανακαινιστές των μοναστηριών τους ένδοξους βασιλείς και αυτοκράτορες ή γόνους αυτών, κυρίως για λόγους δόξας και ακτινοβολίας, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί σύγχυση και να θεωρηθεί ως κτίτωρ της μονής του Αγίου Στεφάνου αντί του Αντωνίου ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιωάννης ΣΤ’ ο Καντακουζηνός (1347-1355).
Τέλος, ο D. Nicol αποδεχόμενος και γνώμες παλαιοτέρων, υποστηρίζει ότι ο αρχιμανδρίτης Αντώνιος (Καντακουζηνός) ήταν γιος της βασίλισσας Μαρίας Καντακουζηνής († μετά το 1359), κόρης του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννου ΣΤ΄ Καντακουζηνού και του δεσπότου της Ηπείρου Νικηφόρου Β’ Orsini († 1359). Εάν λάβουμε υπόψη την παραπάνω άποψη, τότε ο κτίτωρ της μονής του Αγίου Στεφάνου όσιος Αντώνιος (Καντακουζηνός) πρέπει να θεωρηθεί εγγονός του αυτοκράτορα Ιωάννου ΣΤ΄ Καντακουζηνού (και μετέπειτα μοναχού με το όνομα Ιωάσαφ), και πρώτος ξάδελφος του βασιλέως Ιωάννη Ούρεση Παλαιολόγου – μοναχού Ιωάσαφ, του δεύτερου δηλαδή κτίτορος (1387-88) της μονής Μεταμορφώσεως των Μετεώρων, γιατί η μητέρα του Ιωάννη - Ιωάσαφ μοναχού, Θωμαίς, ήταν αδελφή του Νικηφόρου Β’ της Ηπείρου.
Στη συγγένεια αυτή του οσίου με τους Ελληνοσέρβους ηγεμόνες της δυναστείας των Νεμανίδων μπορεί να αποδοθεί και η αφιέρωση της μονής στον πρωτομάρτυρα Στέφανο, όνομα το οποίο συναντούμε στους περισσότερους Σέβρους ηγεμόνες.
Η παραπάνω όμως πληροφορία γύρω από τη συγγένεια του οσίου Αντωνίου με Βυζαντινούς αυτοκράτορες και Σέρβους βασιλείς παραμένει ανεπιβεβαίωτη και αναπόδεκτη, καθώς περιορίζεται μόνο στην ταύτιση του επωνύμου του Αντωνίου με το επώνυμο της μητέρας του Μαρίας Καντακουζηνής, χωρίς να γίνεται καμία αναφορά στο επώνυμο (Orsini) του πατέρα του Νικηφόρου Β’ της Ηπείρου.
Τοιχογραφία του οσίου Αντωνίου (Καντακουζηνού) έχουμε στο ναύδριο του Αγίου Στεφάνου. Στο νάρθηκα, αριστερά ως προς τον εισερχόμενο, δίπλα στον αρχάγγελο Γαβριήλ, εικονίζεται ολόσωμος με τη μοναχική του ενδυμασία (μανδύα – κουκόλιο- μέγα σχήμα) κι με την κεφαλή του να περιβάλλεται από φωτοστέφανο, όπως συμβαίνει πάντοτε με όλους τους Αγίους της Εκκλησίας. Η παράσταση φέρει την επιγραφή: Ο ΟΣΙΟΣ Π(ΑΤ)ΗΡ ΗΜΩΝ ΑΝΤΩΝΙΟΣ Κ(ΑΙ) ΚΤΗΤΩΡ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ. Στο χέρι του κρατάει ειλητάριο, στο οποίο αναγράφεται: «ει π(ατε)ρα καλείν με θέλετε, μιμεισθε μου τας πραξεις και τ(ον) βίον».
Νεότερη ιστόρηση των οσίων Αντωνίου και Φιλοθέου, κτιτόρων της ιεράς μονής Αγίου Στεφάνου, έχει γίνει στο Καθολικό της μονής από τον αγιογράφο Βλάσιο Τσοτσώνη το έτος 1995.
Αυτά τα ελάχιστα γνωρίζουμε γύρω από το πρόσωπο του οσίου Αντωνίου (Καντακουζηνού) κτίτορα της μονής Αγίου Στεφάνου. Δεν μας είναι γνωστά αγιολογικά κείμενα (ακολουθίες – κανόνες, συναξάριο ή βίος), που να αναφέρονται σε αυτόν. Ούτε ημερομηνία εορτασμού της μνήμης του αναγράφεται πουθενά. Η ιερά μονή του Αγίου Στεφάνου τιμά την μνήμη του στις 17 Ιανουρίου, μαζί με το β’ κτίτορά της όσιο Φιλόθεο.
Κύριε είσαι παντογνώστης. Γνωρίζεις πολύ καλά ότι Σε αγαπώ. Αξίωσέ με να Σε υπηρετώ με αφοσίωση και με αγάπη μέχρι την τελευταία μου αναπνοή.
Re: ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ
Ο Άγιος Διονύσιος ο Ελεήμων (ΙΕ’ – ΙΣΤ’ αι.)
Για τον άγιο Διονύσιο τον Ελεήμονα, μητροπολίτη Λαρίσης και κτίτορα της μονής Αγίου Νικολάου Αναπαυσά των Μετεώρων, δεν διασώζονται αγιολογικά κείμενα, ακολουθίες, συναξάρια ή βίος, ούτε σημειώνεται πουθενά ημερομηνία εορτασμού της μνήμης του. Συνεπώς δεν έχουμε αναλυτικές πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση του.
Εικονίζεται σε τοιχογραφία του 1627 στο αριστερό κλίτος του ναού των Αγίων Αναργύρων Τρικάλων, όπου κατά χρονολογική σειρά από αριστερά προς τα
δεξιά τοιχογραφούνται επτά «άγιοι αρχιεπίσκοποι Λαρίσης»: ο άγιος Θωμάς ο Γοριανίτης (1264-1273), ο άγιος Κυπριανός ο Θαυματουργός (Οκτ. του 1318), ο άγιος Αντώνιος ο Λογιώτατος και Νέος Θεολόγος (Ιουν. 1340 – 21 Μαρτ. 1362), ο άγιος Βησσαρίων ο Πρώην (στα 1489 -90 μετατέθηκε από την Επισκοπή Δημητριάδος στη μητρόπολη Λαρίσης), ο άγιος Διονύσιος ο Ελεήμων, ο άγιος Μάρκος ο Ησυχαστής (1499 – τέλη 1526 0 αρχές 1527) και ο άγιος Βησσαρίων του Σωτήρος (πρόκειται για γνωστό μητροπολίτη Βησσαρίωνα Β’, ιδρυτή και κτίτορα της μονής του Σωτήρος των Μεγάλων Πυλών, της γνωστής ως μονής Δουσίκου, ο οποίος αρχιεράτευσε στη Λάρισα από Μάρτ. 1527-13 Σεπτ. 1540).
Οι επτά παραπάνω μητροπολίτες με τα ίδια ακριβώς ονόματα και την ίδια ακριβώς σειρά, όπως και στις επιγραφές της τοιχογραφίας, αναφέρονται στον ογκώδη κώδικα, υπ’ αριθμ. 59 της μονής Δουσίκου Τρικάλων, που είναι το «βρέβιον» ή ο «ιερός κώδιξ» του μοναστηρίου: Αρχιερείς Λαρισσαίοι πόσοι αγίασαν. Αναφέρονται επίσης και στον κώδικα 76 της ίδιας μονής: Ιδού σημειώ τους αγίους αρχιεπισκόπους Λαρίσσης. Ο ιερομόναχος της μονής Δουσίκου Χατζή – Γεράσιμος μας πληροφορεί επιπλέον ότι οι επτά «άγιοι αρχιεπίσκοποι» Λαρίσης ήταν τοιχογραφημένοι και στον παλαιό μητροπολιτικό ναό των Τρικάλων, του Αγίου Στεφάνου, ο οποίος κάηκε στα τέλη του περασμένου αιώνα.
Ο άγιος Διονύσιος ο Ελεήμων στην τοιχογραφία του ναού των Αγίων Αναργύρων εικονίζεται πέμπτος στη σειρά, ανάμεσα στους μητροπολίτες Λαρίσης άγιο Βησσαρίωνα τον Πρώην και άγιο Μάρκο τον Ησυχαστή. Εικονίζεται ολόσωμος, ντυμένος με τα αρχιερατικά του άμφια, σάκκο και ωμοφόριο. Με το αριστερό του χέρι κρατεί ευαγγέλιο, ενώ με το δεξιό του ευλογεί. Το κεφάλι του περιβάλλεται από φωτοστέφανο, όπως συμβαίνει με όλους τους αγίους της Εκκλησίας, και τα χαρακτηριστικά του προσώπου του διαγράφονται έντονα.
Η επιγραφή της τοιχογραφίας (Ο άγιος Διονύσιος ο Ελεήμων αρχιεπίσκοπος [λαρίσης]) μαρτυρεί ότι ο μητροπολίτης αυτός καταξιώθηκε στη συνείδηση του πιστού ποιμνίου του και συγκαταριθμήθηκε στην τιμητική χορεία τον τοπικών αγίων της περιοχής. Ακόμη, η επωνυμία Ελεήμων που του αποδόθηκε, αποδεικνύει αναντίρρητα την πλούσια προσφορά του τόσο στο θρησκευτικό, όσο και στον κοινωνικό τομέα, ως φιλεύσπλαχνος διάκονος, σε όσους βρίσκονταν σε χαμηλή κοινωνική κατάσταση και ως παρηγορητής σε εκείνους που έπασχαν.
Με βάση τη χρονολογική σειρά των παραπάνω επτά αγίων μητροπολιτών της Λάρισας, η αρχιερατεία του αγίου Διονυσίου του Ελεήμονος, πρέπει να τοποθετηθεί μετά το 1489/90 και πριν το 1499 και οπωσδήποτε θα ήταν μικρής διάρκειας.
Γύρω στα 1499 παραιτήθηκε από το αξίωμά του και τη θέση του κατέλαβε ο άγιος Μάρκος ο Ησυχαστής. Μετά την παραίτησή του αποσύρθηκε και μόνασε στη μονή Αγίου Νικολάου Αναπαυσά, της οποία υπήρξε και ο νεότερος κτίτορας. Σύμφωνα με την κτιτορική επιγραφή, που βρίσκεται πάνω από την είσοδο του νάρθηκα προς τον κύριον ναόν, κατά την πρώτη δεκαετία του ιστ’ αιώνα, μαζί με τον έξαρχο Σταγών ιερομόναχο Νικάνορα (†1521-22) ανήγειραν από τα θεμέλιά του το σημερινό καθολικό του Αγίου Νικολάου. Η επιγραφή γραμμένη στις 12 Οκτωβρίου του 1527, αμέσως μετά την αποπεράτωση της αγιογράφησης του καθολικού της μονής από τον περίφημο Κρητικό ζωγράφο Θεοφάνη Στρελίτζα-Μπαθά αναφέρει: † ΑΝΙΓΕΡΘΗ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ Ο ΘΕΙΩΣ Κ(ΑΙ) ΠανΣΕΠΤΩΣ ΝΑΩΣ ΤΟΥ ΕΝΑΓΙΗΣ ΠΑΤΡΟΣ ΕΙΜΩΝ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΝΙΕΡΟΤΑΤΟΥ ΜΙΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΛΑΡΙΣΗΣ ΚΗΡ ΔΙΟΝΙΣΙΟΥ Κ(ΑΙ) ΤΟΥ ΩΣΕΙΩΤ)Α)ΤΟΥ ΕΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΕ(Ι)Σ ΚΗΡ ΝΙΚΑΝΩΡΟΨ Κ(ΑΙ) ΕΞΑΡΧΟΥ ΣΑΓΩΝ Κ(ΑΙ) Τ(ΩΝ) ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΕΙΣΩΡΙΘΗ ΔΕ Κ(ΑΙ) ΔΙΑ ΕΞΟΔΟΥ ΤΟΥ ΕΥΤΕΛΟΥΣ (Κ)ΥΠΡΙΑΝΟΥ ΙΕΡΟΔΙΑΚΩΝΟΥ ΕΤ(ΟΥΣ), ζωλς’ (7036=1527) ΜΗΝΙ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΙΒ ΕΝ ΙΝ(ΔΙΚΤΙΩΝΙ) Α’ ΧΕΙΡ ΘΕΟΦΑΝΗ Μ(ΟΝΑ)Χ(ΟΥ) ΤΟΥ ΕΝ ΤΗ ΚΡΙΤΗ ΣΠΕΛΗΤΖΑΣ.
Στο νότιο άκρο του δυτικού τοίχου του νάρθηκα της μονής αυτής, ανάμεσα στην ένθρονη και βρεφοκρατούσα Παναγία και στον όσιο Αθανάσιο το Μετεωρίτη, εικονίζεται ο άγιος Διονύσιος ο Ελεήμων, ολόσωμος με το μοναχική του περιβολή σε στάση δέησης. Η παράσταση φέρνει την επιγραφή: ΔΕΗΣΙΣ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ Θ(ΕΟ)Υ ΔΙΟΝΙΣΙΟΥ ΑΡΧΙΕΡΕΟΣ. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου παρομοιάζουν με εκείνα της τοιχογραφίας του ναού των Αγίων Αναργύρων Τρικάλων, η οποία ως μεταγενέστερη πρέπει να στηρίχθηκε στην προσωπογραφική παράσταση της μετεωρίτικης μονής.
Ωραιότατη ιστόρηση του αγίου Διονυσίου του Ελεήμονος έγινε πρόσφατα (1995) στο καθολικό της ιεράς μονής Αγίου Στεφάνου Μετέωρων, στην αριστερή παραστάδα της θύρας του κυρίως ναού. «δια χειρός Βλασίου Τσοτσώνη». Επίσης, ο ίδιος αγιογράφος στον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Αγίας Τριάδος Μετεώρων, ανάμεσα στους άλλους μετεωρίτες κτίτορες, έχει ιστορήσει (1994) και τον όσιο Διονύσιο, τον κτίτορα του Αναπαυσά.
Ο άγιος Διονύσιος ο Ελεήμων μνημονεύεται σε γράμμα του Νοεμβρίου του 1541 του μητροπολίτου Λαρίσης Νεοφύτου Α’, με το οποίο επικυρώνει τις ελευθερίες και τα προνόμια της μονής Μεταμορφώσεως των Μετεώρων. Στο γράμμα του ο μητροπολίτης Νεόφυτος Α αναφέρεται και σε προκατόχους του μητροπολίτες, που μάλλον είχε και ο ίδιος γνωρίσει: «… κ(αι) εκ των αοιδίμων Π(ατέ)ρων μου εγνώρισα του τε κυρ Διονυσίου και Μάρκου, ότι αδέσποτος και ακαταδούλωτος υπάρχει η τοιαυτή μονή…». Το έγγραφο αυτό επιβεβαιώνει αναμφισβήτητα ότι ο αναγραφόμενος εδώ Διονύσιος ήταν ο άγιος Διονύσιος ο Ελεήμονας και ότι κατείχε το μητροπολιτικό θρόνο της Λάρισας αμέσως πριν τον Μάρκο τον Ησυχαστή, αφού αναγράφεται πρώτο το όνομά του και ακολουθεί του Μάρκου.
Επίσης ο Λαρίσης Διονύσιος μνημονεύεται πολλές φορές στο «Σύγγραμμα Ιστορικόν» ή «Χρονικόν των Μετεώρων», το οποίο πρέπει να γράφτηκε λίγο μετά το 1529. Σύμφωνα λοιπόν με το κείμενο αυτό ο άγιος Διονύσιος ήταν εκείνος, που πρώτος έδωσε τον τίτλο του ηγουμένου στον «πατέρα» της μονής Μεταμορφώσεως του Μετέωρου, ιερομόναχο Ιωάσαφ, ο οποίος δεν είχε καμία σχέση προς τον ομώνυμο κτίτορα της μονής βασιλέα Ιωάννη Ούρεση Παλαιολόγο Ιωάσαφ μοναχό, και κατόπιν τον χειροτόνησε επίσκοπο Φαναρίου. Το σχετικό χωρίο αναφέρει: εύρομεν δε και αγίαν εικόνα ούσαν υπογεγραμμένην «Δέησις του δούλου του Θεού Σεραπίωνος μοναχού, του τέκτονος και καθηγουμένου της μονής του Παντοκράτορος Χριστού του αληθινού Θεού ημών, επί έτους 1425-26». Και τούτω τω μοναχώ ουκ ασκόπως το της ηγουμενίας επεκλήτο όνομα, αλλ’ από της του τόπου τάξεως ωνομάζετο, καθώς αυτή η τάξις επεκράτησεν εως εις τον καιρόν του κυρ Ακακίου, ον και εθεασάμεθα. Εις τον αυτόν καιρόν εποίησεν ο εν ιερομονάχοις κυρ Ιωάσαφ χρόνους ιζ’, διέπων και αυτός κατά την έκπαλαι συνήθειαν ως πατήρ του Μετεώρου. Ο δε κυρ Διονύσιος ο Λαρίσσης ετίμησεν εις την ηγουμενίαν του Μετεώρου τον Ιωάσαφ τούτον και εσύστερον εποίησεν επίσκοπον Φαναρίου. Από αυτού και έως του νυν επέρασαν χρόνοι μ’ και ηγούμενοι ε’. άξιον δεν ιδείν πώς εν έτοις μ’ χρόνοις ηγούμενοι ε’ εγένοντο και ρ’ χρόνων παρωχηκότων πρότερον, ουδείς όνομα ηγουμένου εκέκτητο ουδέ εις το Μετέωρον ουδέ εις άλλην μονήν, ότι δηλονότι παρεκτός του Πρώτου της Σκήτεως του εν Δουπιάνη ουδείς άλλος ηγούμενος ωνομάζετο εν ταις Μετεώροις μοναίς απάσαις ούτω γαρ τη συνήθεια επεκράτει ότι ο Πρώτος της Σκήτεως έχει και της ηγουμενίας όνομα».
Από τότε που ο Λαρίσης Διονύσιος χειροθέτησε ηγούμενο του Μετεώρου τον ιερομόναχο Ιωάσαφ και στη συνέχεια τον χειροτόνησε επίσκοπο Φαναρίου μέχρι τότε που συντάχθηκε το κείμενο αυτό, σύμφωνα με το παραπάνω απόσπασμα είχαν περάσει μ’ (-40) χρόνια. Με δεδομένο ότι το «Σύγγραμμα Ιστορικόν» γράφτηκε λίγο μετά το έτος 1529, αφαιρώντας τα 40 αυτά χρόνια, φθάνουμε στη δεκαετίο 1490-1500, δηλαδή στη δεκαετία που μητροπολίτης Λαρίσης ήταν ο Άγιος Διονύσιος ο Ελεήμων.
Κι άλλο όμως χωρίο του «Συγγράμματος Ιστορικού» επιβεβαιώνει και συμπληρώνει την ταύτιση αυτή: «Εν υστέροις γουν ήλθεν ο Κυρός Ιωάσαφ ο Παλαιόλογος από τους Αγίου Όρους εκ της εαυτού φυγής και εζήτησεν από της αδελφής αυτού, κυράς Αγγελίνης και δεσποίνης των Ιωαννίνων, βοήθειαν και αύξησε τον ναόν του Πλατέος Λίθου, ήγουν του Μετέωρου, καθώς υπάρχει και φαίνεται… Τούτου γουν του κυρ Ιωάσαφ αιτησαμένου παρά του επισκόπου Σταγών και του Πρώτου της Σκήτεως τον πύργον της Δούπιανης, ος έστιν εις τον λίθον του Προδρόμου, επεδόθη αυτώ δια κηροδοσίας και έσχον οι Μετεωρίται το αχούριον αυτών έως εις τον καιρόν του Λαρρίσης κυρ Διονύσιου. Ο δε κυρ Διονύσιος προσποιούμενος απ’ αυτούς επικουρίαν διδούς αυτοίς ουκ ολίγην, έκτισε το αχούριον και την τράπεζαν. Αλλά και μέρος από της τοποθεσίας του Μεγίστου Νικολάου του Αναπαυσά, επιχορηγήσας δι’ ευρυχωρίαν, ως είναι δήλον, κατά τα παλαιγένη γράμματα αυτών και της Σκήτως…».
Σύμφωνα λοιπόν με το παραπάνω απόσπασμα, ο Λαρίσης άγιος Διονύσιος και κτίτωρ της μονής του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά, όταν κατά τα τελευταία χρονια της ζωής του εγκαταβίωσε εκεί ως μοναχός, παραχώρησε μέρος από τη γη της στη μονή του Μεγάλου Μετεώρου. Μόνον αυτός ο Διονύσιος ως κτίτωρ της μονής θα μπορούσε να προβεί σε μια τέτοια ενέργεια. Σημειωτέον ότι ακόμη και σήμερα η ιερά μονή Μεγάλου Μετεώρου έχει υπό την κατοχή της έναντι του αγίου Νικολάου Αναπαυσά ένα μεγάλο αγρόκτημα.
Πρόβλημα ως προς την ταύτιση του Διονυσίου προκύπτει από κάποιο άλλο χωρίο του Συγγράμματος «Εγένετο γουν ποτέ τις ονόματι Γαλακταίων όστις δια χρημάτων επισπάσας εαυτώ το της ηγουμενίας όνομα εν τοις εξωτερικοίς άρχουσι, πάντα διέφθαρεν υπό ιδιογνωμίας τα της μονής του Μετεώρου. Μόλις ουν και μετά πολλού καμάτου εξώσαντες οι αρχιερείς αυτόν, ο τε άγιος Λαρίσσης κυρ Διονύσιος και ο άγιος Νήφων ο πατριάρχης της Θεσσαλονίκης τότε ων, κατέλιπον αυτόν επί αλύτω αφορισμώ, ώσπερ νυν οραταί τυμπανίαιος, φρικτόν θέαμα, εν τοις τόποις της Άρτης, εις το Κορακονησίν».
Κατά το χωρίο αυτό, ο Λαρίσης άγιος Διονύσιος και ο πατριάρχης άγιος Νήφων ή Νύμφων, όταν ήταν μητροπολίτης Θεσσαλονίκης (1482-1486/7), αφόρισαν κάποιον ιερομόναχο Γαλακτίωνα, επειδή με δωροδοκίες σφετερίστηκε το αξίωμα του ηγουμένου της μονής του Μεγάλου Μετεώρου.
Όμως, στο συγκεκριμένο απόσπασμα, ο συντάκτης εσφαλμένα και από σύγχυση διατύπωσε, καθώς μάλιστα είχαν ήδη περάσει πάνω από 40 χρόνια από τότε που συνέβησαν αυτά τα γεγονότα, πως όταν ο Νήφων ήταν μητροπολίτης Θεσσαλονίκης μαζί με το Λαρίσης Διονύσιο, αφόρισαν το Γαλακτίωνα. Μάλλον αυτό θα συνέβη, όταν ο Νήφων Β’ βρισκόνταν στον πατριαρχικό θρόνο για δεύτερη φορά (1497-1498). Ώστε ο Διονύσιος του «Συγγράμματος Ιστορικού» μαζί με όλες τις άλλες ενδείξεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, ταυτίζεται απόλυτα με τον Λαρίσης άγιο Διονύσιο τον Ελεήμονα.
Αυτές τις λίγες πληροφορίες έχουμε γύρω από τη ζωή και τη δράση του μητροπολίτου Λαρίσης Αγίου Διονυσίου του Ελεήμονος. Μετά από μια βραχύχρονη παραμονή στο μητροπολιτικό θρόνο της Λάρισας, τα τελευταία χρόνια της ζωής του, όπως προαναφέρθηκε, τα έζησε ως μοναχός στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά.
Σύμφωνα με όσα αναγράφονται στο φ. 41β του κώδικα 650της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, πέθανε στις 28 Μαρτίου του 1510, τη Μεγάλη Πέμπτη: «†εκοιμήθη ο πανιερώτ(α)τ(ος) μ(ητ)ροπολίτ(ης) λαρίσσης, κυρ διονύσιος, εν έτει ζιη’ (7018=1510), μην μαρτ(ιος), κη’ ημέρα Εη (=Πέμπτη) ήτις και τυχών η αυτ(η) Εη (=Πέμπτη) αγία κ(αι) μ(ε)γάλη, εν η τα σ(ωτη)ρια πάθη του κ(υριο)υ ημ(ων) ι(ησο)υ Χ(ριστο)υ επιτελούμ(εν) ωρα Γη τ(ης) νυκτός».
Η ίδια αναφορά, ημιτελής όμως, έχει αντιγραφεί και στον κώδικα 457 της μονής Μεταμορφώσεως των Μετεώρων: «† εκοιμήθη ο πανιερώτ(α)τα(ος) μ(ητ)ροπολίτ(η)ς Λαρίσσης, κυρ Διονύσιος, εν έτει ζιη’ (=1510), μην μαρτ(ιος) κη’ ημέρα ε’…».
Για τον άγιο Διονύσιο τον Ελεήμονα, μητροπολίτη Λαρίσης και κτίτορα της μονής Αγίου Νικολάου Αναπαυσά των Μετεώρων, δεν διασώζονται αγιολογικά κείμενα, ακολουθίες, συναξάρια ή βίος, ούτε σημειώνεται πουθενά ημερομηνία εορτασμού της μνήμης του. Συνεπώς δεν έχουμε αναλυτικές πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση του.
Εικονίζεται σε τοιχογραφία του 1627 στο αριστερό κλίτος του ναού των Αγίων Αναργύρων Τρικάλων, όπου κατά χρονολογική σειρά από αριστερά προς τα
δεξιά τοιχογραφούνται επτά «άγιοι αρχιεπίσκοποι Λαρίσης»: ο άγιος Θωμάς ο Γοριανίτης (1264-1273), ο άγιος Κυπριανός ο Θαυματουργός (Οκτ. του 1318), ο άγιος Αντώνιος ο Λογιώτατος και Νέος Θεολόγος (Ιουν. 1340 – 21 Μαρτ. 1362), ο άγιος Βησσαρίων ο Πρώην (στα 1489 -90 μετατέθηκε από την Επισκοπή Δημητριάδος στη μητρόπολη Λαρίσης), ο άγιος Διονύσιος ο Ελεήμων, ο άγιος Μάρκος ο Ησυχαστής (1499 – τέλη 1526 0 αρχές 1527) και ο άγιος Βησσαρίων του Σωτήρος (πρόκειται για γνωστό μητροπολίτη Βησσαρίωνα Β’, ιδρυτή και κτίτορα της μονής του Σωτήρος των Μεγάλων Πυλών, της γνωστής ως μονής Δουσίκου, ο οποίος αρχιεράτευσε στη Λάρισα από Μάρτ. 1527-13 Σεπτ. 1540).
Οι επτά παραπάνω μητροπολίτες με τα ίδια ακριβώς ονόματα και την ίδια ακριβώς σειρά, όπως και στις επιγραφές της τοιχογραφίας, αναφέρονται στον ογκώδη κώδικα, υπ’ αριθμ. 59 της μονής Δουσίκου Τρικάλων, που είναι το «βρέβιον» ή ο «ιερός κώδιξ» του μοναστηρίου: Αρχιερείς Λαρισσαίοι πόσοι αγίασαν. Αναφέρονται επίσης και στον κώδικα 76 της ίδιας μονής: Ιδού σημειώ τους αγίους αρχιεπισκόπους Λαρίσσης. Ο ιερομόναχος της μονής Δουσίκου Χατζή – Γεράσιμος μας πληροφορεί επιπλέον ότι οι επτά «άγιοι αρχιεπίσκοποι» Λαρίσης ήταν τοιχογραφημένοι και στον παλαιό μητροπολιτικό ναό των Τρικάλων, του Αγίου Στεφάνου, ο οποίος κάηκε στα τέλη του περασμένου αιώνα.
Ο άγιος Διονύσιος ο Ελεήμων στην τοιχογραφία του ναού των Αγίων Αναργύρων εικονίζεται πέμπτος στη σειρά, ανάμεσα στους μητροπολίτες Λαρίσης άγιο Βησσαρίωνα τον Πρώην και άγιο Μάρκο τον Ησυχαστή. Εικονίζεται ολόσωμος, ντυμένος με τα αρχιερατικά του άμφια, σάκκο και ωμοφόριο. Με το αριστερό του χέρι κρατεί ευαγγέλιο, ενώ με το δεξιό του ευλογεί. Το κεφάλι του περιβάλλεται από φωτοστέφανο, όπως συμβαίνει με όλους τους αγίους της Εκκλησίας, και τα χαρακτηριστικά του προσώπου του διαγράφονται έντονα.
Η επιγραφή της τοιχογραφίας (Ο άγιος Διονύσιος ο Ελεήμων αρχιεπίσκοπος [λαρίσης]) μαρτυρεί ότι ο μητροπολίτης αυτός καταξιώθηκε στη συνείδηση του πιστού ποιμνίου του και συγκαταριθμήθηκε στην τιμητική χορεία τον τοπικών αγίων της περιοχής. Ακόμη, η επωνυμία Ελεήμων που του αποδόθηκε, αποδεικνύει αναντίρρητα την πλούσια προσφορά του τόσο στο θρησκευτικό, όσο και στον κοινωνικό τομέα, ως φιλεύσπλαχνος διάκονος, σε όσους βρίσκονταν σε χαμηλή κοινωνική κατάσταση και ως παρηγορητής σε εκείνους που έπασχαν.
Με βάση τη χρονολογική σειρά των παραπάνω επτά αγίων μητροπολιτών της Λάρισας, η αρχιερατεία του αγίου Διονυσίου του Ελεήμονος, πρέπει να τοποθετηθεί μετά το 1489/90 και πριν το 1499 και οπωσδήποτε θα ήταν μικρής διάρκειας.
Γύρω στα 1499 παραιτήθηκε από το αξίωμά του και τη θέση του κατέλαβε ο άγιος Μάρκος ο Ησυχαστής. Μετά την παραίτησή του αποσύρθηκε και μόνασε στη μονή Αγίου Νικολάου Αναπαυσά, της οποία υπήρξε και ο νεότερος κτίτορας. Σύμφωνα με την κτιτορική επιγραφή, που βρίσκεται πάνω από την είσοδο του νάρθηκα προς τον κύριον ναόν, κατά την πρώτη δεκαετία του ιστ’ αιώνα, μαζί με τον έξαρχο Σταγών ιερομόναχο Νικάνορα (†1521-22) ανήγειραν από τα θεμέλιά του το σημερινό καθολικό του Αγίου Νικολάου. Η επιγραφή γραμμένη στις 12 Οκτωβρίου του 1527, αμέσως μετά την αποπεράτωση της αγιογράφησης του καθολικού της μονής από τον περίφημο Κρητικό ζωγράφο Θεοφάνη Στρελίτζα-Μπαθά αναφέρει: † ΑΝΙΓΕΡΘΗ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ Ο ΘΕΙΩΣ Κ(ΑΙ) ΠανΣΕΠΤΩΣ ΝΑΩΣ ΤΟΥ ΕΝΑΓΙΗΣ ΠΑΤΡΟΣ ΕΙΜΩΝ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΝΙΕΡΟΤΑΤΟΥ ΜΙΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΛΑΡΙΣΗΣ ΚΗΡ ΔΙΟΝΙΣΙΟΥ Κ(ΑΙ) ΤΟΥ ΩΣΕΙΩΤ)Α)ΤΟΥ ΕΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΕ(Ι)Σ ΚΗΡ ΝΙΚΑΝΩΡΟΨ Κ(ΑΙ) ΕΞΑΡΧΟΥ ΣΑΓΩΝ Κ(ΑΙ) Τ(ΩΝ) ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΕΙΣΩΡΙΘΗ ΔΕ Κ(ΑΙ) ΔΙΑ ΕΞΟΔΟΥ ΤΟΥ ΕΥΤΕΛΟΥΣ (Κ)ΥΠΡΙΑΝΟΥ ΙΕΡΟΔΙΑΚΩΝΟΥ ΕΤ(ΟΥΣ), ζωλς’ (7036=1527) ΜΗΝΙ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΙΒ ΕΝ ΙΝ(ΔΙΚΤΙΩΝΙ) Α’ ΧΕΙΡ ΘΕΟΦΑΝΗ Μ(ΟΝΑ)Χ(ΟΥ) ΤΟΥ ΕΝ ΤΗ ΚΡΙΤΗ ΣΠΕΛΗΤΖΑΣ.
Στο νότιο άκρο του δυτικού τοίχου του νάρθηκα της μονής αυτής, ανάμεσα στην ένθρονη και βρεφοκρατούσα Παναγία και στον όσιο Αθανάσιο το Μετεωρίτη, εικονίζεται ο άγιος Διονύσιος ο Ελεήμων, ολόσωμος με το μοναχική του περιβολή σε στάση δέησης. Η παράσταση φέρνει την επιγραφή: ΔΕΗΣΙΣ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ Θ(ΕΟ)Υ ΔΙΟΝΙΣΙΟΥ ΑΡΧΙΕΡΕΟΣ. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου παρομοιάζουν με εκείνα της τοιχογραφίας του ναού των Αγίων Αναργύρων Τρικάλων, η οποία ως μεταγενέστερη πρέπει να στηρίχθηκε στην προσωπογραφική παράσταση της μετεωρίτικης μονής.
Ωραιότατη ιστόρηση του αγίου Διονυσίου του Ελεήμονος έγινε πρόσφατα (1995) στο καθολικό της ιεράς μονής Αγίου Στεφάνου Μετέωρων, στην αριστερή παραστάδα της θύρας του κυρίως ναού. «δια χειρός Βλασίου Τσοτσώνη». Επίσης, ο ίδιος αγιογράφος στον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Αγίας Τριάδος Μετεώρων, ανάμεσα στους άλλους μετεωρίτες κτίτορες, έχει ιστορήσει (1994) και τον όσιο Διονύσιο, τον κτίτορα του Αναπαυσά.
Ο άγιος Διονύσιος ο Ελεήμων μνημονεύεται σε γράμμα του Νοεμβρίου του 1541 του μητροπολίτου Λαρίσης Νεοφύτου Α’, με το οποίο επικυρώνει τις ελευθερίες και τα προνόμια της μονής Μεταμορφώσεως των Μετεώρων. Στο γράμμα του ο μητροπολίτης Νεόφυτος Α αναφέρεται και σε προκατόχους του μητροπολίτες, που μάλλον είχε και ο ίδιος γνωρίσει: «… κ(αι) εκ των αοιδίμων Π(ατέ)ρων μου εγνώρισα του τε κυρ Διονυσίου και Μάρκου, ότι αδέσποτος και ακαταδούλωτος υπάρχει η τοιαυτή μονή…». Το έγγραφο αυτό επιβεβαιώνει αναμφισβήτητα ότι ο αναγραφόμενος εδώ Διονύσιος ήταν ο άγιος Διονύσιος ο Ελεήμονας και ότι κατείχε το μητροπολιτικό θρόνο της Λάρισας αμέσως πριν τον Μάρκο τον Ησυχαστή, αφού αναγράφεται πρώτο το όνομά του και ακολουθεί του Μάρκου.
Επίσης ο Λαρίσης Διονύσιος μνημονεύεται πολλές φορές στο «Σύγγραμμα Ιστορικόν» ή «Χρονικόν των Μετεώρων», το οποίο πρέπει να γράφτηκε λίγο μετά το 1529. Σύμφωνα λοιπόν με το κείμενο αυτό ο άγιος Διονύσιος ήταν εκείνος, που πρώτος έδωσε τον τίτλο του ηγουμένου στον «πατέρα» της μονής Μεταμορφώσεως του Μετέωρου, ιερομόναχο Ιωάσαφ, ο οποίος δεν είχε καμία σχέση προς τον ομώνυμο κτίτορα της μονής βασιλέα Ιωάννη Ούρεση Παλαιολόγο Ιωάσαφ μοναχό, και κατόπιν τον χειροτόνησε επίσκοπο Φαναρίου. Το σχετικό χωρίο αναφέρει: εύρομεν δε και αγίαν εικόνα ούσαν υπογεγραμμένην «Δέησις του δούλου του Θεού Σεραπίωνος μοναχού, του τέκτονος και καθηγουμένου της μονής του Παντοκράτορος Χριστού του αληθινού Θεού ημών, επί έτους 1425-26». Και τούτω τω μοναχώ ουκ ασκόπως το της ηγουμενίας επεκλήτο όνομα, αλλ’ από της του τόπου τάξεως ωνομάζετο, καθώς αυτή η τάξις επεκράτησεν εως εις τον καιρόν του κυρ Ακακίου, ον και εθεασάμεθα. Εις τον αυτόν καιρόν εποίησεν ο εν ιερομονάχοις κυρ Ιωάσαφ χρόνους ιζ’, διέπων και αυτός κατά την έκπαλαι συνήθειαν ως πατήρ του Μετεώρου. Ο δε κυρ Διονύσιος ο Λαρίσσης ετίμησεν εις την ηγουμενίαν του Μετεώρου τον Ιωάσαφ τούτον και εσύστερον εποίησεν επίσκοπον Φαναρίου. Από αυτού και έως του νυν επέρασαν χρόνοι μ’ και ηγούμενοι ε’. άξιον δεν ιδείν πώς εν έτοις μ’ χρόνοις ηγούμενοι ε’ εγένοντο και ρ’ χρόνων παρωχηκότων πρότερον, ουδείς όνομα ηγουμένου εκέκτητο ουδέ εις το Μετέωρον ουδέ εις άλλην μονήν, ότι δηλονότι παρεκτός του Πρώτου της Σκήτεως του εν Δουπιάνη ουδείς άλλος ηγούμενος ωνομάζετο εν ταις Μετεώροις μοναίς απάσαις ούτω γαρ τη συνήθεια επεκράτει ότι ο Πρώτος της Σκήτεως έχει και της ηγουμενίας όνομα».
Από τότε που ο Λαρίσης Διονύσιος χειροθέτησε ηγούμενο του Μετεώρου τον ιερομόναχο Ιωάσαφ και στη συνέχεια τον χειροτόνησε επίσκοπο Φαναρίου μέχρι τότε που συντάχθηκε το κείμενο αυτό, σύμφωνα με το παραπάνω απόσπασμα είχαν περάσει μ’ (-40) χρόνια. Με δεδομένο ότι το «Σύγγραμμα Ιστορικόν» γράφτηκε λίγο μετά το έτος 1529, αφαιρώντας τα 40 αυτά χρόνια, φθάνουμε στη δεκαετίο 1490-1500, δηλαδή στη δεκαετία που μητροπολίτης Λαρίσης ήταν ο Άγιος Διονύσιος ο Ελεήμων.
Κι άλλο όμως χωρίο του «Συγγράμματος Ιστορικού» επιβεβαιώνει και συμπληρώνει την ταύτιση αυτή: «Εν υστέροις γουν ήλθεν ο Κυρός Ιωάσαφ ο Παλαιόλογος από τους Αγίου Όρους εκ της εαυτού φυγής και εζήτησεν από της αδελφής αυτού, κυράς Αγγελίνης και δεσποίνης των Ιωαννίνων, βοήθειαν και αύξησε τον ναόν του Πλατέος Λίθου, ήγουν του Μετέωρου, καθώς υπάρχει και φαίνεται… Τούτου γουν του κυρ Ιωάσαφ αιτησαμένου παρά του επισκόπου Σταγών και του Πρώτου της Σκήτεως τον πύργον της Δούπιανης, ος έστιν εις τον λίθον του Προδρόμου, επεδόθη αυτώ δια κηροδοσίας και έσχον οι Μετεωρίται το αχούριον αυτών έως εις τον καιρόν του Λαρρίσης κυρ Διονύσιου. Ο δε κυρ Διονύσιος προσποιούμενος απ’ αυτούς επικουρίαν διδούς αυτοίς ουκ ολίγην, έκτισε το αχούριον και την τράπεζαν. Αλλά και μέρος από της τοποθεσίας του Μεγίστου Νικολάου του Αναπαυσά, επιχορηγήσας δι’ ευρυχωρίαν, ως είναι δήλον, κατά τα παλαιγένη γράμματα αυτών και της Σκήτως…».
Σύμφωνα λοιπόν με το παραπάνω απόσπασμα, ο Λαρίσης άγιος Διονύσιος και κτίτωρ της μονής του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά, όταν κατά τα τελευταία χρονια της ζωής του εγκαταβίωσε εκεί ως μοναχός, παραχώρησε μέρος από τη γη της στη μονή του Μεγάλου Μετεώρου. Μόνον αυτός ο Διονύσιος ως κτίτωρ της μονής θα μπορούσε να προβεί σε μια τέτοια ενέργεια. Σημειωτέον ότι ακόμη και σήμερα η ιερά μονή Μεγάλου Μετεώρου έχει υπό την κατοχή της έναντι του αγίου Νικολάου Αναπαυσά ένα μεγάλο αγρόκτημα.
Πρόβλημα ως προς την ταύτιση του Διονυσίου προκύπτει από κάποιο άλλο χωρίο του Συγγράμματος «Εγένετο γουν ποτέ τις ονόματι Γαλακταίων όστις δια χρημάτων επισπάσας εαυτώ το της ηγουμενίας όνομα εν τοις εξωτερικοίς άρχουσι, πάντα διέφθαρεν υπό ιδιογνωμίας τα της μονής του Μετεώρου. Μόλις ουν και μετά πολλού καμάτου εξώσαντες οι αρχιερείς αυτόν, ο τε άγιος Λαρίσσης κυρ Διονύσιος και ο άγιος Νήφων ο πατριάρχης της Θεσσαλονίκης τότε ων, κατέλιπον αυτόν επί αλύτω αφορισμώ, ώσπερ νυν οραταί τυμπανίαιος, φρικτόν θέαμα, εν τοις τόποις της Άρτης, εις το Κορακονησίν».
Κατά το χωρίο αυτό, ο Λαρίσης άγιος Διονύσιος και ο πατριάρχης άγιος Νήφων ή Νύμφων, όταν ήταν μητροπολίτης Θεσσαλονίκης (1482-1486/7), αφόρισαν κάποιον ιερομόναχο Γαλακτίωνα, επειδή με δωροδοκίες σφετερίστηκε το αξίωμα του ηγουμένου της μονής του Μεγάλου Μετεώρου.
Όμως, στο συγκεκριμένο απόσπασμα, ο συντάκτης εσφαλμένα και από σύγχυση διατύπωσε, καθώς μάλιστα είχαν ήδη περάσει πάνω από 40 χρόνια από τότε που συνέβησαν αυτά τα γεγονότα, πως όταν ο Νήφων ήταν μητροπολίτης Θεσσαλονίκης μαζί με το Λαρίσης Διονύσιο, αφόρισαν το Γαλακτίωνα. Μάλλον αυτό θα συνέβη, όταν ο Νήφων Β’ βρισκόνταν στον πατριαρχικό θρόνο για δεύτερη φορά (1497-1498). Ώστε ο Διονύσιος του «Συγγράμματος Ιστορικού» μαζί με όλες τις άλλες ενδείξεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, ταυτίζεται απόλυτα με τον Λαρίσης άγιο Διονύσιο τον Ελεήμονα.
Αυτές τις λίγες πληροφορίες έχουμε γύρω από τη ζωή και τη δράση του μητροπολίτου Λαρίσης Αγίου Διονυσίου του Ελεήμονος. Μετά από μια βραχύχρονη παραμονή στο μητροπολιτικό θρόνο της Λάρισας, τα τελευταία χρόνια της ζωής του, όπως προαναφέρθηκε, τα έζησε ως μοναχός στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά.
Σύμφωνα με όσα αναγράφονται στο φ. 41β του κώδικα 650της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, πέθανε στις 28 Μαρτίου του 1510, τη Μεγάλη Πέμπτη: «†εκοιμήθη ο πανιερώτ(α)τ(ος) μ(ητ)ροπολίτ(ης) λαρίσσης, κυρ διονύσιος, εν έτει ζιη’ (7018=1510), μην μαρτ(ιος), κη’ ημέρα Εη (=Πέμπτη) ήτις και τυχών η αυτ(η) Εη (=Πέμπτη) αγία κ(αι) μ(ε)γάλη, εν η τα σ(ωτη)ρια πάθη του κ(υριο)υ ημ(ων) ι(ησο)υ Χ(ριστο)υ επιτελούμ(εν) ωρα Γη τ(ης) νυκτός».
Η ίδια αναφορά, ημιτελής όμως, έχει αντιγραφεί και στον κώδικα 457 της μονής Μεταμορφώσεως των Μετεώρων: «† εκοιμήθη ο πανιερώτ(α)τα(ος) μ(ητ)ροπολίτ(η)ς Λαρίσσης, κυρ Διονύσιος, εν έτει ζιη’ (=1510), μην μαρτ(ιος) κη’ ημέρα ε’…».
Κύριε είσαι παντογνώστης. Γνωρίζεις πολύ καλά ότι Σε αγαπώ. Αξίωσέ με να Σε υπηρετώ με αφοσίωση και με αγάπη μέχρι την τελευταία μου αναπνοή.
Re: ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ
Ο Άγιος Φιλόθεος (ΙΣΤ΄ αι.)
Δεύτερος κτίτορας και ανακαινιστής της μονής του Αγίου Στεφάνου μαρτυρείται, κατά τα πρώτο μισό του ιστ΄ αιώνα, ο ιερομόναχος όσιος Φιλόθεος από τη Σθλόταινα ή Σκλάταινα, σημερινό χωριό Ρίζωμα της επαρχίας Τρικάλων.
Τα ιστορικά στοιχεία για τον όσιο Φιλόθεο δεν είναι αρκετά. Η κυριότερη πηγή είναι το σιγίλλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιερεμίου Α’ του έτους 1545 μ.Χ. Δυστυχώς το εν λόγω σιγίλλιο δεν διασώζεται στην ιερά μονή Αγίου Στεφάνου. Διέσωσε όμως το μεγαλύτερο μέρος αυτού ο P. Uspenskij, ο οποίος τον Απρίλιο του 1859 επισκέφθηκε τη μονή και αντέγραψε το μεγαλύτερο μέρος του.
Ο Πατριάρχης Ιερεμίας ο Α’ πατριάρχευσε κατά τα έτη 1522/1524, 1525/1546. Κατά τη διάρκεια της μεγάλης του πατριαρχείας ανέλαβε επανειλημμένως ποιμαντορικές περιοδείες κυρίως ανά την Ελλάδα: Άγιον Όρος, Μακεδονία, Βοιωτία, Μετέωρα, Ήπειρο από την οποία και καταγόταν (Ζίτσα). Ο Ιερεμίας συνετέλεσε στην ανάκτιση της ιεράς μονής Σταυρονικήτα. Στο καθολικό της μονής αυτής σώζεται τοιχογραφία του ως κτίτορα.
Ο Φιλομόναχος Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας το 1540 επισκέφθηκε την ιερά μονή Μεγάλου Μετεώρου και αφού είδε τα προηγούμενα πατριαρχικά και μητροπολιτικά σιγιλλιώδη γράμματα εξέδωσε σιγίλλιο, το οποίο κατοχυρώνει το «αδέσποτον και ακαταδούλωτον (της μονής)… εκ παντός προσώπου εκκλησιαστικού και των εν τέλει».
Το 1542 ο Πατριάρχης Ιερεμίας ο Α’ εξέδωσε γράμμα βεβαιωτικό «δι΄ου επικυρούται η εις την μονήν του Μεγάλου Μετεώρου γενόμενη αφιέρωσις του μονυδρίου του προφήτου Ηλίου».
Ο ίδιος Πατριάρχης επικύρωσε τη διαθήκη των οσίων Νεκταρίων και Θεοφάνη, κτιτόρων της ιεράς μονής Βαρλαάμ.
Το υπέρ της μονής του Αγίου Στεφάνου σιγίλλιο του Ιερεμίου Α’ συμπεριλαμβάνεται εν περιλήψει σε μεταγενέστερο σιγίλλιο του έτους 1720 του Πατριάρχου Αλεξανδρείας Σαμουήλ, το οποίο κατοχυρώνει τα προνόμια και την κτηματική περιουσία της μονής του Αγίου Στεφάνου:
Παραθέτω κατωτέρω το κείμενο του σιγιλλίου του Ιερεμίου Α’, όπως το διέσωσε ο P. Uspenskij εξ αντιγραφής από το πρωτότυπο που βρισκόταν στη μονή του Αγίου Στεφάνου:
«† Επειδή ζήλω θείω κινηθείς ο οσιωτατος εν ιερομονάχοις κύριος Φιλόθεος ανεκαίνισεν τον σεβάσμιον και θείον ναόν, τον εις όνομα τιμώμενον του αγίου αρχιδιακόνου Στεφάνου, τον κείμενον εν τη κορυφή, έχων συνεργόν και βοηθόν εις την έξοδον αυτήν και τον εν ιερομονάχοις Κύριον Γεράσιμον (…) αλλά δη και τους λοιπούς μοναχούς, τους ενασκουμένους εν τω ρηθέντι σεβασμίω ναω και ως ειπείν εκ βάθρων θεμελίων τούτον ανήγειρεν και εκόσμησεν ο ρηθείς οσιώτατος ιερομόναχος, και κέλλας γύρωθεν πήξας προς αναπαυσιν των ενασκουμένων εκείσε και των άλλως πως παρατυγχανόντων και λοιπαις οικοδομαίς ανακτίσας και βελτιώσας αυτήν, έτι δε σκεύη και βιβλία εκκλησιαστικά συνάξας και ιερέων αλλαγάς και τ’ άλλα πάντα τα αρμόζοντα τη μονή, προς τοις δε και μετόχιον εν τη χώρα της Σθλάταινας ποιήσας, και τοιούτον μετά των λοιπών αδελφών καλλιεργήσας και γην εν τούτω ποιήσαντες διάφορον προς εργασίαν των τροφίμων αυτών, και αμπελώνας γύρωθεν αυτου αφιερώσαντες, πατρικά όντας κτήματα αυτών, έτι δε και έτερον αμπελώνα πλησίον του μονυδρίου αυτού φυτεύσαντες και πάντα όσα ην υπό την δύναμιν αυτών κατασκευάσαντες και κοιβιακώς ζην επαγγειλάμενοι, εζήτησαν τη ημών μετριότητι, ίνα δια γράμματος αυτής πατριαρχικού βεβαιώσωμεν αυτήν, του είναι ακαταπάτητον παρά <του> θεοφιλεστάτου επισκόπου Σταγών και του οσιωτάτου καθηγουμένου της σεβασμίας και βασιλικής του Μετεώρου μονής, και των λοιπών των εν τη Σκήτη ως έξωθεν ουσαν των συνόρων της Σκήτεως αυτής και μηδ … την αναφοράν και αίτησιν αποδεξαμένη το παρόν γράμμα απολύει τη μονή ταύτη, δι’ ου και εν Αγιω παρακελευεται πνεύματι ίνα μένη η μονή αυτή κοινόβιον καθαρ΄ν τε και άδολον και πράττωσι και φυλάττωσι πάντα τα εν τοις κοινοβίοις τελούμενα, έχοντες πάντα κοινά τα τε βρώσιμα και πόσιμα, εδύματα τε και υποδήματα, μηδενός εκ των ενασκουμένων εν ταυτη έχοντος ιδιόν τι η ονομαζοντος εκτός αυτης η εντός, υποταγήν και ευπείθειαν προς τον προεστώτα αυτων εωδεικνύμενοι… κ.λπ. Ει δε τις αυτών φανείη ιδιορρύθμως ζων και πολιτευόμενος, ο τοιούτος σωφρονιζέσθω παρά του προστατεύοντος της μονής… Τα δε πατά τούτων η και παρ’ άλλων χριστιανών αφιερωθένα εν τη μονή ταύτη κτήματα τε και πράγματα και σκεύη και βιβλία, και άπαξ απλώς άπαντα κινητά και ακίνητ, αδιάσπαστα μένειν από παντός προσώπου ταυτα παρακελευόμεθα… Τούτου γαρ χαριν εγένετο και το παρόν ημέτερον πατριαρχικόν γράμμα, και επεδόθη τη ρηθείση σεβασμία μονή του αγίου αρχιδιακόνου Στεφάνου εν έτει 7053. Ο δε κατά τόπον θεοφιλέστατος επίσκοπος Σταγών προχειριζέτω και τον της μονής αυτής προστατεύοντα και επιμέλειαν πνευματικήν αεί ενδεικνύει εν αυτή και εν τοις ενασκουμένοι εν ταύτη μοναχοίς.
Μηνί Φεβρουαρίω, ινδικτ. Γ».
Εκ του ανωτέρου σιγιλλίου προκύπτουν τα κάτωθι στοιχεία: ο «οσιώτατος εν ιερομονάχοις Φιλόθεος» μαζί με τον ιερομόναχο Γεράσιμο αγιοστεφανίτη είναι οι ανακαινιστές και χορηγοί της δαπάνης για την ανάκτιση του ναού του Αγίου Στεφάνου, ο οποίος προφανώς υπήρχε παλαιότερα.
Ο Καισαρείας της Φιλίππου Αγαθάγγελος σε αξιόλογα ιστορικά του σημειώματα στον υπ’ αριθ. 90 κωδ., φ. 2, αναφέρει ότι «η ιερά και μετέωρος περί τους Σταγούς (Καλαμπάκα) Μονή του Πρωτομάρτυρος και Αρχιδιακόνου Στεφάνου και ο τούτου αυτόθι θείος Ναός: εκτίσθησαν συνάμα: επί της βασιλείας του των ΓραικοΡωμαίων Βυζαντινού Αυτοκράτορος Ιωάννου του Καντακουζηνού: περί τα 1350 α.Χ.».
Με τη σημείωση του αρχιερέως Αγαθαγγέλου συμπίτει και η πληροφορία εκ του βίου του Ισιδώρου Α’ Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως (1347-1350): «Ιδιαιτέρας μνείας γεγονός επί της πατριαρχίας του Ισιδώρου είναι η ίδρυσις της περικαλλούς μονής Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων».
Είχαν παρέλθει ήδη διακόσια χρόνια από την πρώτη ίδρυση του ναού του Αγίου Στεφάνου και ήταν φυσικό να είχε υποστεί φθορές.
Η πληροφορία ότι ανέκτισε «τας κέλλας και τας λοιπάς οικοδομάς» και εν γένει εβελτίωσε το όλο οικοδομικό συγκρότημα της μονής, δηλώνει ότι ήδη προϋπήρχε οργανωμένο μοναστήρι.
Το γεγονός ότι ο όσιος Φιλόθεος χορηγεί τη δαπάνη για όλα αυτά τα έργα και εμπλουτίζει το μετόχι τους στη γενέτειρά του Σθλάταινα με πατρικά κτήματα αυτού και του Γερασίμου σημαίνει ότι ήταν γόνος ευκατάστατης οικογένειας και ότι και αυτός, όπως και όλοι οι άλλοι σύγχρονοί του κτίτορες των Μετεώρων (Νεκτάριος και Θεοφάνης του Βαρλαάμ, Μάξιμος και Ιωάσαφ της Ρουσάνου, Συμεών του Μεγάλου Μετεώρου), διαθέτει όλη την πατρική του περιουσία για την ανακαίνιση και τον εξωραϊσμό της μονής και για τον εμπλουτισμό της με τις απαραίτητες στολές και άμφια.
Μπορούμε να πούμε ότι τα Μετέωρα ζουν τον χρυσούν αιώνα τους, καθ’ όσον διαθέτουν οσιακές μορφές ανακαινιστών με οικονομική άνεση, με οργανωτική ικανότητα και ζήλο για τη διατήρηση και διάσωση της γνήσιας μοναστικής παράδοσης πάνω στους μετεωρίτικους βράχους.
Θα μπορούσαμε επίσης να εικάσουμε ότι οι εν λόγω ανακαινιστές και κτίτορες είχαν μεταξύ τους πνευματική σχέση και συνεργασία, δεδομένου ότι ταυτόχρονα συντάσσουν διαθήκες τους με ίδιο περιεχόμενο (ανεξερτήτως μονές – αυστηρή κοινοβιακή τάξη – κατοχύρωση της κτηματικής περιουσίας των μονών τους).
Η πληροφορία, άλλωστε, του εγκωμιαστή του οσίου Θεοφάνη Δημητρίου ότι ο όσιος Θεοφάνης ήταν «κοινό πνευματικός πατήρ και διδάσκαλος πάσης της Σκήτεως» συμμαρτυρεί για την παραπάνω άποψη.
Η εν συντομία κοινοβιακή διάταξη, που περιέχει το εν λόγω σιγίλλιο του Ιερεμίου Α’ είναι του αυτού περιεχομένου με παραπλήσιο λεκτικό των κοινοβιακών διατάξεων των διαθηκών και των σιγιλλίων των αναφερθέντων μετεωρίτικων μοναστηριών.
Η προχείριση του ηγουμένου στην πατριαρχική μονή δεν γινόταν από πατριαρχικό αντιπρόσωπο, αλλά, σύμφωνα με τις οδηγίες του σιγιλλίου, από τον επίσκοπο Σταγών, τον οποίο και προφανώς θα μνημόνευε. Αυτό εμφαίνεται από το προαναφερθέν σιγίλλιο του Σαμουήλ, στο οποίο αναφέρονται επί λέξει: «δι΄ου σιγιλλιώδους η μονή του αγίου Πρωτομάρτυρος Στεφάνου ελευθέρα καθίσταται, σύδοτος τε και ακαταζήτητος, παρά του κατά καιρούς θεοφιλεστάτου επισκόπου Σταγών, επιμέλειαν πνευματικήν ενδεικνυμένου μόνον, εις σωτηρίαν των ενασκουμένων εν αυτή πατέρων και γνώμη τούτων κοινη προχειριζομένου τον ταύτης προστατεύοντα, ότε αν ειη χρεία, δεχομένου τε και λαμβάνοντος κατ’ ετος παρά της μονής κηρού λίτραν μίαν, ένεκεν υποταγής και ευπειθείας της εις αυτόν, και το μνημόσυνον του κανονικού αυτού ονόματος διηνεκώς και παρρησία, καθίσταται δ’ έτι ελευθέρα και ακαταπάτητος παρά του οσιωτάτου καθηγουμένου της πατριαρχιακής βασιλικής μονής του Μετεώρου και των λοιπών των εν τη σκήτη, ως έξωθεν ούσα των συνόρων της μεγάλης σκήτεως».
Μόνο στο σιγίλλιο του Οικουμενικού Πατριάρχου Γρηγορίου Στ’ προς την ιερά μονή Αγίου Στεφάνου αναφέρεται η μονή ως καθ’ αυτό σταυροπηγιακή με μνημόσυνο του Οικομενικού Πατριάρχου: «και παρά πάντων γινώσκηται τετιμημένον τη Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή αξία, ελεύθερον, αδούλωτον, ασύδοτον, ακαταπάτητον, ανενόχλητον τε και ανεπηρέαστον παρά παντός προσώπου Ιερωμένου ή λαϊκού και μηδενί άλλω υποκείμενον, ει μη μόνω τω καθ’ ημάς Αγιωτάτω Πατριαρχικώ, Αποστολικώ και Οικουμενικώ Θρόνω και προς αυτόν μόνον την σχέσιν έχη και αναφοράν υπ’ αυτού μόνου προστατευόμενον, κρινόμενον τε και ανακρινόμενον, μνημονευομένου εν αυτώ αεννάως και του Πατριαρχικού ονόματος».
Ο ισχυρισμός του οσίου Φιλοθέου ότι η μονή κείται «έξωθεν των συνόρων της σκήτεως» του Μετεώρου μαρτυρεί ότι πριν από τη διάνοιξη των σημερινών οδών η ιερά μονή του Αγίου Στεφάνου, προσβάσιμη από μονοπάτια της Καλαμπάκας, ήταν ουσιαστικά μακρινή και δυσπρόσιτη από τη Σκήτη της Δούπιανης και τη Σκήτη του Μετεώρου. Έτσι εξηγείται γιατί στο «Σύγγραμμα Ιστορικόν», καθώς και στα έγγραφα της Σκήτης του Μετεώρου, δεν γίνεται λόγος για τη μονή του Αγίου Στεφάνου, η οποία από το 1350 ήταν περικαλλής και οργανωμένη.
Τοιχογραφία του οσίου Φιλοθέου έχουμε στο ναύδριο του Αγίου Στεφάνου. Στο νάρθηκα, δεξιά ως προς τον εισερχόμενο, δίπλα στον αρχάγγελο Μιχαήλ, εικονίζεται ολόσωμος ντυμένος με το μοναχικό του τριβώνιο και με φωτοστέφανο στην κεφαλή του. Η ύπαρξη του φωτοστέφανου φανερώνει ότι η ιστόρηση του οσίου Φιλοθέου έγινε μετά την κοίμησή του, της οποίας ο χρόνος είναι άγνωστος. Πάντως σίγουρα μετά το 1545, έτος έκδοσης του προαναφερθέντος σιγιλλίου του Ιερεμίου Α’. Επίσης, η ύπαρξη του φωτοστέφανου είναι δηλωτική της παραοχής του ως οσίου από τους σύγχρονους και μεταγενέστερους μοναχούς.
Στην τοιχογραφία του οσίου Φιλοθέου υπάρχει η επιγραφή: Ο ΟΣΙΟΣ Π(ΑΤ)ΗΡ ΗΜΩΝ ΦΙΛΟΘΕΟΣ Κ(ΑΙ) ΚΤΗΤΩΡ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕ(ΦΑΝΟΥ) ΥΠΑΡΧΩΝ ΕΚ ΧΩ(Ρ(ΑΣ) ΣΙΑΤΑΙΝΑ).
Στο χέρι του κρατάει ειλητό, όπου αναγράφονται τα εξής: «Εν καρδίαις πραέων αναπαύσεται Κύριος, ψυχή δε ταραχώδης διαβόλου καθέδρα».
Προς τιμήν του οσίου Φιλοθέου συνέθεσε το 1997 Παρακλητικό Κανόνα ο Σιμωνοπετρίτης ιερομόναχος Αθανάσιος, υμνογράφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Ο πλήρης τίτλος είναι: Παρακλητικός κανών εις τον όσιος Φιλόθεον τον εκ Σκλαταίνης, κτίτορα της εν Μετεώροις ιεράς μονής του Αγίου Πρωτομάρτυρος Στεφάνου. Συντεθεί εν Αγίω Όρει του Άθωνος υπό Αθανασίου ιερομονάχου Σιμωνοπετρίτου, Υμνογράφου της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, μερίμνη του αιδεσιμολογιωτάτου π.Στεργίου Λιούτα, εφημερίου Ριζώματος (Σκλαταίνης Τρικάλων).
Δεύτερος κτίτορας και ανακαινιστής της μονής του Αγίου Στεφάνου μαρτυρείται, κατά τα πρώτο μισό του ιστ΄ αιώνα, ο ιερομόναχος όσιος Φιλόθεος από τη Σθλόταινα ή Σκλάταινα, σημερινό χωριό Ρίζωμα της επαρχίας Τρικάλων.
Τα ιστορικά στοιχεία για τον όσιο Φιλόθεο δεν είναι αρκετά. Η κυριότερη πηγή είναι το σιγίλλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιερεμίου Α’ του έτους 1545 μ.Χ. Δυστυχώς το εν λόγω σιγίλλιο δεν διασώζεται στην ιερά μονή Αγίου Στεφάνου. Διέσωσε όμως το μεγαλύτερο μέρος αυτού ο P. Uspenskij, ο οποίος τον Απρίλιο του 1859 επισκέφθηκε τη μονή και αντέγραψε το μεγαλύτερο μέρος του.
Ο Πατριάρχης Ιερεμίας ο Α’ πατριάρχευσε κατά τα έτη 1522/1524, 1525/1546. Κατά τη διάρκεια της μεγάλης του πατριαρχείας ανέλαβε επανειλημμένως ποιμαντορικές περιοδείες κυρίως ανά την Ελλάδα: Άγιον Όρος, Μακεδονία, Βοιωτία, Μετέωρα, Ήπειρο από την οποία και καταγόταν (Ζίτσα). Ο Ιερεμίας συνετέλεσε στην ανάκτιση της ιεράς μονής Σταυρονικήτα. Στο καθολικό της μονής αυτής σώζεται τοιχογραφία του ως κτίτορα.
Ο Φιλομόναχος Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας το 1540 επισκέφθηκε την ιερά μονή Μεγάλου Μετεώρου και αφού είδε τα προηγούμενα πατριαρχικά και μητροπολιτικά σιγιλλιώδη γράμματα εξέδωσε σιγίλλιο, το οποίο κατοχυρώνει το «αδέσποτον και ακαταδούλωτον (της μονής)… εκ παντός προσώπου εκκλησιαστικού και των εν τέλει».
Το 1542 ο Πατριάρχης Ιερεμίας ο Α’ εξέδωσε γράμμα βεβαιωτικό «δι΄ου επικυρούται η εις την μονήν του Μεγάλου Μετεώρου γενόμενη αφιέρωσις του μονυδρίου του προφήτου Ηλίου».
Ο ίδιος Πατριάρχης επικύρωσε τη διαθήκη των οσίων Νεκταρίων και Θεοφάνη, κτιτόρων της ιεράς μονής Βαρλαάμ.
Το υπέρ της μονής του Αγίου Στεφάνου σιγίλλιο του Ιερεμίου Α’ συμπεριλαμβάνεται εν περιλήψει σε μεταγενέστερο σιγίλλιο του έτους 1720 του Πατριάρχου Αλεξανδρείας Σαμουήλ, το οποίο κατοχυρώνει τα προνόμια και την κτηματική περιουσία της μονής του Αγίου Στεφάνου:
Παραθέτω κατωτέρω το κείμενο του σιγιλλίου του Ιερεμίου Α’, όπως το διέσωσε ο P. Uspenskij εξ αντιγραφής από το πρωτότυπο που βρισκόταν στη μονή του Αγίου Στεφάνου:
«† Επειδή ζήλω θείω κινηθείς ο οσιωτατος εν ιερομονάχοις κύριος Φιλόθεος ανεκαίνισεν τον σεβάσμιον και θείον ναόν, τον εις όνομα τιμώμενον του αγίου αρχιδιακόνου Στεφάνου, τον κείμενον εν τη κορυφή, έχων συνεργόν και βοηθόν εις την έξοδον αυτήν και τον εν ιερομονάχοις Κύριον Γεράσιμον (…) αλλά δη και τους λοιπούς μοναχούς, τους ενασκουμένους εν τω ρηθέντι σεβασμίω ναω και ως ειπείν εκ βάθρων θεμελίων τούτον ανήγειρεν και εκόσμησεν ο ρηθείς οσιώτατος ιερομόναχος, και κέλλας γύρωθεν πήξας προς αναπαυσιν των ενασκουμένων εκείσε και των άλλως πως παρατυγχανόντων και λοιπαις οικοδομαίς ανακτίσας και βελτιώσας αυτήν, έτι δε σκεύη και βιβλία εκκλησιαστικά συνάξας και ιερέων αλλαγάς και τ’ άλλα πάντα τα αρμόζοντα τη μονή, προς τοις δε και μετόχιον εν τη χώρα της Σθλάταινας ποιήσας, και τοιούτον μετά των λοιπών αδελφών καλλιεργήσας και γην εν τούτω ποιήσαντες διάφορον προς εργασίαν των τροφίμων αυτών, και αμπελώνας γύρωθεν αυτου αφιερώσαντες, πατρικά όντας κτήματα αυτών, έτι δε και έτερον αμπελώνα πλησίον του μονυδρίου αυτού φυτεύσαντες και πάντα όσα ην υπό την δύναμιν αυτών κατασκευάσαντες και κοιβιακώς ζην επαγγειλάμενοι, εζήτησαν τη ημών μετριότητι, ίνα δια γράμματος αυτής πατριαρχικού βεβαιώσωμεν αυτήν, του είναι ακαταπάτητον παρά <του> θεοφιλεστάτου επισκόπου Σταγών και του οσιωτάτου καθηγουμένου της σεβασμίας και βασιλικής του Μετεώρου μονής, και των λοιπών των εν τη Σκήτη ως έξωθεν ουσαν των συνόρων της Σκήτεως αυτής και μηδ … την αναφοράν και αίτησιν αποδεξαμένη το παρόν γράμμα απολύει τη μονή ταύτη, δι’ ου και εν Αγιω παρακελευεται πνεύματι ίνα μένη η μονή αυτή κοινόβιον καθαρ΄ν τε και άδολον και πράττωσι και φυλάττωσι πάντα τα εν τοις κοινοβίοις τελούμενα, έχοντες πάντα κοινά τα τε βρώσιμα και πόσιμα, εδύματα τε και υποδήματα, μηδενός εκ των ενασκουμένων εν ταυτη έχοντος ιδιόν τι η ονομαζοντος εκτός αυτης η εντός, υποταγήν και ευπείθειαν προς τον προεστώτα αυτων εωδεικνύμενοι… κ.λπ. Ει δε τις αυτών φανείη ιδιορρύθμως ζων και πολιτευόμενος, ο τοιούτος σωφρονιζέσθω παρά του προστατεύοντος της μονής… Τα δε πατά τούτων η και παρ’ άλλων χριστιανών αφιερωθένα εν τη μονή ταύτη κτήματα τε και πράγματα και σκεύη και βιβλία, και άπαξ απλώς άπαντα κινητά και ακίνητ, αδιάσπαστα μένειν από παντός προσώπου ταυτα παρακελευόμεθα… Τούτου γαρ χαριν εγένετο και το παρόν ημέτερον πατριαρχικόν γράμμα, και επεδόθη τη ρηθείση σεβασμία μονή του αγίου αρχιδιακόνου Στεφάνου εν έτει 7053. Ο δε κατά τόπον θεοφιλέστατος επίσκοπος Σταγών προχειριζέτω και τον της μονής αυτής προστατεύοντα και επιμέλειαν πνευματικήν αεί ενδεικνύει εν αυτή και εν τοις ενασκουμένοι εν ταύτη μοναχοίς.
Μηνί Φεβρουαρίω, ινδικτ. Γ».
Εκ του ανωτέρου σιγιλλίου προκύπτουν τα κάτωθι στοιχεία: ο «οσιώτατος εν ιερομονάχοις Φιλόθεος» μαζί με τον ιερομόναχο Γεράσιμο αγιοστεφανίτη είναι οι ανακαινιστές και χορηγοί της δαπάνης για την ανάκτιση του ναού του Αγίου Στεφάνου, ο οποίος προφανώς υπήρχε παλαιότερα.
Ο Καισαρείας της Φιλίππου Αγαθάγγελος σε αξιόλογα ιστορικά του σημειώματα στον υπ’ αριθ. 90 κωδ., φ. 2, αναφέρει ότι «η ιερά και μετέωρος περί τους Σταγούς (Καλαμπάκα) Μονή του Πρωτομάρτυρος και Αρχιδιακόνου Στεφάνου και ο τούτου αυτόθι θείος Ναός: εκτίσθησαν συνάμα: επί της βασιλείας του των ΓραικοΡωμαίων Βυζαντινού Αυτοκράτορος Ιωάννου του Καντακουζηνού: περί τα 1350 α.Χ.».
Με τη σημείωση του αρχιερέως Αγαθαγγέλου συμπίτει και η πληροφορία εκ του βίου του Ισιδώρου Α’ Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως (1347-1350): «Ιδιαιτέρας μνείας γεγονός επί της πατριαρχίας του Ισιδώρου είναι η ίδρυσις της περικαλλούς μονής Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων».
Είχαν παρέλθει ήδη διακόσια χρόνια από την πρώτη ίδρυση του ναού του Αγίου Στεφάνου και ήταν φυσικό να είχε υποστεί φθορές.
Η πληροφορία ότι ανέκτισε «τας κέλλας και τας λοιπάς οικοδομάς» και εν γένει εβελτίωσε το όλο οικοδομικό συγκρότημα της μονής, δηλώνει ότι ήδη προϋπήρχε οργανωμένο μοναστήρι.
Το γεγονός ότι ο όσιος Φιλόθεος χορηγεί τη δαπάνη για όλα αυτά τα έργα και εμπλουτίζει το μετόχι τους στη γενέτειρά του Σθλάταινα με πατρικά κτήματα αυτού και του Γερασίμου σημαίνει ότι ήταν γόνος ευκατάστατης οικογένειας και ότι και αυτός, όπως και όλοι οι άλλοι σύγχρονοί του κτίτορες των Μετεώρων (Νεκτάριος και Θεοφάνης του Βαρλαάμ, Μάξιμος και Ιωάσαφ της Ρουσάνου, Συμεών του Μεγάλου Μετεώρου), διαθέτει όλη την πατρική του περιουσία για την ανακαίνιση και τον εξωραϊσμό της μονής και για τον εμπλουτισμό της με τις απαραίτητες στολές και άμφια.
Μπορούμε να πούμε ότι τα Μετέωρα ζουν τον χρυσούν αιώνα τους, καθ’ όσον διαθέτουν οσιακές μορφές ανακαινιστών με οικονομική άνεση, με οργανωτική ικανότητα και ζήλο για τη διατήρηση και διάσωση της γνήσιας μοναστικής παράδοσης πάνω στους μετεωρίτικους βράχους.
Θα μπορούσαμε επίσης να εικάσουμε ότι οι εν λόγω ανακαινιστές και κτίτορες είχαν μεταξύ τους πνευματική σχέση και συνεργασία, δεδομένου ότι ταυτόχρονα συντάσσουν διαθήκες τους με ίδιο περιεχόμενο (ανεξερτήτως μονές – αυστηρή κοινοβιακή τάξη – κατοχύρωση της κτηματικής περιουσίας των μονών τους).
Η πληροφορία, άλλωστε, του εγκωμιαστή του οσίου Θεοφάνη Δημητρίου ότι ο όσιος Θεοφάνης ήταν «κοινό πνευματικός πατήρ και διδάσκαλος πάσης της Σκήτεως» συμμαρτυρεί για την παραπάνω άποψη.
Η εν συντομία κοινοβιακή διάταξη, που περιέχει το εν λόγω σιγίλλιο του Ιερεμίου Α’ είναι του αυτού περιεχομένου με παραπλήσιο λεκτικό των κοινοβιακών διατάξεων των διαθηκών και των σιγιλλίων των αναφερθέντων μετεωρίτικων μοναστηριών.
Η προχείριση του ηγουμένου στην πατριαρχική μονή δεν γινόταν από πατριαρχικό αντιπρόσωπο, αλλά, σύμφωνα με τις οδηγίες του σιγιλλίου, από τον επίσκοπο Σταγών, τον οποίο και προφανώς θα μνημόνευε. Αυτό εμφαίνεται από το προαναφερθέν σιγίλλιο του Σαμουήλ, στο οποίο αναφέρονται επί λέξει: «δι΄ου σιγιλλιώδους η μονή του αγίου Πρωτομάρτυρος Στεφάνου ελευθέρα καθίσταται, σύδοτος τε και ακαταζήτητος, παρά του κατά καιρούς θεοφιλεστάτου επισκόπου Σταγών, επιμέλειαν πνευματικήν ενδεικνυμένου μόνον, εις σωτηρίαν των ενασκουμένων εν αυτή πατέρων και γνώμη τούτων κοινη προχειριζομένου τον ταύτης προστατεύοντα, ότε αν ειη χρεία, δεχομένου τε και λαμβάνοντος κατ’ ετος παρά της μονής κηρού λίτραν μίαν, ένεκεν υποταγής και ευπειθείας της εις αυτόν, και το μνημόσυνον του κανονικού αυτού ονόματος διηνεκώς και παρρησία, καθίσταται δ’ έτι ελευθέρα και ακαταπάτητος παρά του οσιωτάτου καθηγουμένου της πατριαρχιακής βασιλικής μονής του Μετεώρου και των λοιπών των εν τη σκήτη, ως έξωθεν ούσα των συνόρων της μεγάλης σκήτεως».
Μόνο στο σιγίλλιο του Οικουμενικού Πατριάρχου Γρηγορίου Στ’ προς την ιερά μονή Αγίου Στεφάνου αναφέρεται η μονή ως καθ’ αυτό σταυροπηγιακή με μνημόσυνο του Οικομενικού Πατριάρχου: «και παρά πάντων γινώσκηται τετιμημένον τη Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή αξία, ελεύθερον, αδούλωτον, ασύδοτον, ακαταπάτητον, ανενόχλητον τε και ανεπηρέαστον παρά παντός προσώπου Ιερωμένου ή λαϊκού και μηδενί άλλω υποκείμενον, ει μη μόνω τω καθ’ ημάς Αγιωτάτω Πατριαρχικώ, Αποστολικώ και Οικουμενικώ Θρόνω και προς αυτόν μόνον την σχέσιν έχη και αναφοράν υπ’ αυτού μόνου προστατευόμενον, κρινόμενον τε και ανακρινόμενον, μνημονευομένου εν αυτώ αεννάως και του Πατριαρχικού ονόματος».
Ο ισχυρισμός του οσίου Φιλοθέου ότι η μονή κείται «έξωθεν των συνόρων της σκήτεως» του Μετεώρου μαρτυρεί ότι πριν από τη διάνοιξη των σημερινών οδών η ιερά μονή του Αγίου Στεφάνου, προσβάσιμη από μονοπάτια της Καλαμπάκας, ήταν ουσιαστικά μακρινή και δυσπρόσιτη από τη Σκήτη της Δούπιανης και τη Σκήτη του Μετεώρου. Έτσι εξηγείται γιατί στο «Σύγγραμμα Ιστορικόν», καθώς και στα έγγραφα της Σκήτης του Μετεώρου, δεν γίνεται λόγος για τη μονή του Αγίου Στεφάνου, η οποία από το 1350 ήταν περικαλλής και οργανωμένη.
Τοιχογραφία του οσίου Φιλοθέου έχουμε στο ναύδριο του Αγίου Στεφάνου. Στο νάρθηκα, δεξιά ως προς τον εισερχόμενο, δίπλα στον αρχάγγελο Μιχαήλ, εικονίζεται ολόσωμος ντυμένος με το μοναχικό του τριβώνιο και με φωτοστέφανο στην κεφαλή του. Η ύπαρξη του φωτοστέφανου φανερώνει ότι η ιστόρηση του οσίου Φιλοθέου έγινε μετά την κοίμησή του, της οποίας ο χρόνος είναι άγνωστος. Πάντως σίγουρα μετά το 1545, έτος έκδοσης του προαναφερθέντος σιγιλλίου του Ιερεμίου Α’. Επίσης, η ύπαρξη του φωτοστέφανου είναι δηλωτική της παραοχής του ως οσίου από τους σύγχρονους και μεταγενέστερους μοναχούς.
Στην τοιχογραφία του οσίου Φιλοθέου υπάρχει η επιγραφή: Ο ΟΣΙΟΣ Π(ΑΤ)ΗΡ ΗΜΩΝ ΦΙΛΟΘΕΟΣ Κ(ΑΙ) ΚΤΗΤΩΡ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕ(ΦΑΝΟΥ) ΥΠΑΡΧΩΝ ΕΚ ΧΩ(Ρ(ΑΣ) ΣΙΑΤΑΙΝΑ).
Στο χέρι του κρατάει ειλητό, όπου αναγράφονται τα εξής: «Εν καρδίαις πραέων αναπαύσεται Κύριος, ψυχή δε ταραχώδης διαβόλου καθέδρα».
Προς τιμήν του οσίου Φιλοθέου συνέθεσε το 1997 Παρακλητικό Κανόνα ο Σιμωνοπετρίτης ιερομόναχος Αθανάσιος, υμνογράφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Ο πλήρης τίτλος είναι: Παρακλητικός κανών εις τον όσιος Φιλόθεον τον εκ Σκλαταίνης, κτίτορα της εν Μετεώροις ιεράς μονής του Αγίου Πρωτομάρτυρος Στεφάνου. Συντεθεί εν Αγίω Όρει του Άθωνος υπό Αθανασίου ιερομονάχου Σιμωνοπετρίτου, Υμνογράφου της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, μερίμνη του αιδεσιμολογιωτάτου π.Στεργίου Λιούτα, εφημερίου Ριζώματος (Σκλαταίνης Τρικάλων).
Κύριε είσαι παντογνώστης. Γνωρίζεις πολύ καλά ότι Σε αγαπώ. Αξίωσέ με να Σε υπηρετώ με αφοσίωση και με αγάπη μέχρι την τελευταία μου αναπνοή.
Re: ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ
Βίος Καὶ Πολιτεία Τῶν Ὁσίων Πατέρων Ἡμῶν Νεκταρίου Καί Θεοφάνους, Τῶν ᾿Αψαράδων. Κτιτόρων Ἱερᾶς Μονῆς Βαρλαάμ.
Οἱ ῞Αγιοι αὐτάδελφοι ἱερομόναχοι Νεκτάριος καί Θεοφάνης ἦταν γέννημα καί θρέμμα τοῦ ἀρχοντικοῦ οἴκου τῶν ᾿Αψαράδων στά ᾿Ιωάννινα, ἕναν οἶκο πού διεδραμάτισε σπουδαῖο ρόλο στή ζωή τῆς ᾿Ηπειρωτικῆς πρωτεύουσας.
᾿Αρχικά τό ἐπώνυμο ξεκίνησε ὡς ᾿Οψαρᾶς154 καί σημαίνει τόν ἰχθυοπώλη, ἀπό τό ὄψον-ὀψάριον-ψάρι155. ᾿Από τή διαλάληση τῶν ἰχθυοπωλῶν [ὁ ψαρᾶς] κατά φωνητική ἀλλοίωση προῆλθε τό [ἀψαρᾶς] καί ἐξ αὐτοῦ καί τό ἐπώνυμο ᾿Αψαρᾶς. ᾿Αργότερα ἀπό τό ὀψαρᾶς προῆλθε τό ὁ ψαρᾶς.
῎Εντονη εἶναι παρουσία καί ἀνάμειξη μελῶν τῆς οἰκογένειας τῶν ᾿Αψαράδων στά πολιτικά πράγματα τῆς ᾿Ηπείρου, κατά τή διάρκεια τῆς ἐξουσίας τοῦ Σέρβου Δεσπότου Θωμᾶ Πρελιούμποβιτς (1366-7/1384). ᾿Αναφέρεται ὁ Μιχαήλ ᾿Αψαρᾶς «ἄνδρας ἐπίβουλος, καταδότης καί φαῦλος», τόν ὁποῖο ἐτίμησε γιά τίς ὑπηρεσίες του ὁ τύραννος μέ τό ἀξίωμα τοῦ πρωτοβεστιάριου. Μετά τή δολοφονία τοῦ Πρελιούμποβιτς, ὁ Μιχαήλ ᾿Αψαρᾶς συλλαμβάνεται, τυφλώνεται καί κατόπιν ἐξορίζεται. ᾿Αντίθετα ὁ συγγενής του Θεόδωρος ᾿Αψαρᾶς καλεῖται ὡς σύμβουλος ἀπό τή χήρα τοῦ δυνάστου Μαρία ᾿Αγγελίνα Παλαιολογίνα καί «...ἐντίμως τόν ἀποστάτην θάπτουσι καί τόν ἀδελφόν αὐτῆς τόν βασιλέα ᾿Ιωάσαφ εἰσφέρουσιν...».
Οἱ δύο ῞Οσιοι ἐγεννήθησαν στά ᾿Ιωάννινα, στά τέλη τοῦ 15ου αἰῶνος μ.Χ. Οἱ ἴδιοι ξεκινοῦν τήν αὐτοβιογραφία τους ἀπό τή στιγμή πού ἀφιερώθηκαν στόν Θεό, χωρίς νά κάνουν καμία μνεία γιά τήν ἀρχοντική καταγωγή τους, τήν ἀνατροφή, τή μόρφωση καί τήν περιουσία τους. Οἱ γονεῖς τους καί οἱ τρεῖς ἀδελφές τους ἐνδύθηκαν τό μοναχικό σχῆμα καί κατοικοῦσαν σέ κάποιο κελλί κοντά στό χωριό τοῦ νησιοῦ. Τό ὄνομα τῆς τρίτης ἀδελφῆς τῶν ῾Οσίων πιθανότατα εἶναι Μαγδαληνή156.
Οἱ δύο αὐτοί ἀδελφοί Νεκτάριος καί Θεοφάνης, οἱ ᾿Αψαράδες, ἔλαβαν μιά ἀξιόλογη γιά τήν ἐποχή τους παιδεία στήν περίφημη μονή τῶν Φιλανθρωπηνῶν ἐπί γουμένου Μακαρίου Φιλανθρωπηνοῦ. ῞Ομως, τά πλούτη, δόξα, ἱκανή μόρφωση ἐστάθηκαν ἀδύνατα νά νικήσουν τή θεϊκή τους ἀγάπη. Σέ πολύ νεαρή λικία, οἰστρηλατημένοι ἀπό τό θεῖο ἔρωτα, κατέφυγαν στό μοναχισμό ξεκινώντας ἀπό τήν ᾿Ηπειρωτική πρωτεύουσα καί δικαιώνοντας τό χαρακτηρισμό της ὡς «Μοναχοπόλεως». Τό ἱερό μοναχικό σχῆμα περιεβλήθησαν κατά τό 1495 ἀπό κάποιον ῞Οσιο γέροντα, Σάββα ὀνομαζόμενο († 3 Φεβρουαρίου). Κοντά του ἔμειναν δέκα ὁλόκληρα χρόνια, στό ἀσκητήριο τοῦ Τιμίου Προδρόμου τῆς Νήσου τῶν ᾿Ιωαννίνων μέχρι τήν κοίμησή του, στίς 9 ᾿Απριλίου 1505, συλλέγοντας τούς καρπούς τῆς συχαστικῆς ζωῆς.
Μετά τήν κοίμηση τοῦ πνευματικοῦ τους πατέρα Σάββα ἀνεχώρησαν γιά τό ῞Αγιον ῎Ορος, στήν ἀστείρευτη πηγή τοῦ ἀναχωρητισμοῦ, γιά νά ἀντλήσουν νέα στηρίγματα γιά τήν κατοπινή τους μοναχική πορεία. Στό «περιβόλι τῆς Παναγίας» ἔγιναν δεκτοί ἀπό τόν πρώην οἰκουμενικό Πατριάρχη Νήφωνα Βύ, ὁ ὁποῖος ἐμόναζε στή μονή Διονυσίου μετά ἀπό τήν τρίτη ἐκλογή του τό 1502.
Κατά τό διάστημα τῆς σύντομης παραμονῆς τους στή μονή Διονυσίου ἐζήτησαν καί ἔλαβαν ἀπό τόν ἁγιασμένο καί φωτισμένο πνευματικό τους καθοδηγητή, Πατριάρχη Νήφωνα, «ὅρο καί κανόνα μοναχικῆς καταστάσεως». ᾿Αφοῦ μέ τή διδασκαλία του ἐκπλήρωσε τίς ἐπιθυμίες τους καί μέ τήν ἀγαθή καρδιά του τούς ὅπλισε μέ τά ἀπαραίτητα ἐφόδια γιά τήν πνευματική τους σωτηρία, τούς συμβούλεψε νά ἐπιστρέψουν στό κελλί τῆς μετανοίας τους, συνεχίζοντας ἐκεῖ τούς ἀσκητικούς ἀγῶνες τους.
῾Υπακούοντας στίς παραινέσεις καί στίς ἐντολές τοῦ Πατριάρχου Νήφωνος, πού ἐστάθηκε γι᾿ αὐτούς δεύτερος πνευματικός πατέρας, καί μέ τήν ὑπόσχεση ὅτι δέν θά παρέκκλιναν ἀπ᾿ ὅσα τούς παρήγγειλε, ἐγύρισαν στό κελλί τους, στό νησί τῶν ᾿Ιωαννίνων.
᾿Επειδή ὅμως τό εὑρῆκαν κατειλημμένο ἀπό κάποιους κοσμικούς ἄρχοντες, οἱ ὁποῖοι μάλιστα προέβαλαν καί κτιτορικά δικαιώματα ἐπάνω του, ἀναγκάστηκαν νά τό ἐγκαταλείψουν γιά δεύτερη φορά. Κατέφυγαν στά ἐνδότερα μέρη τοῦ νησιοῦ, ὅπου εὑρῆκαν, κατά τήν ἐπιθυμία τους, τόπο κατάλληλο γιά συχία καί ἄσκηση, κοντά σέ κάποιο ἄλλο μισοερειπωμένο καί ἔρημο συχαστήριο, ἀφιερωμένο στόν ῞Αγιο Παντελεήμονα. Αὐτό ἦταν κτισμένο σέ μία σπηλιά, ἐπάνω ἀπό τή λίμνη, ὅπου τά νερά της εἶχαν εἰσχωρήσει μέσα στήν κοιλότητα τοῦ βράχου σχηματίζοντας μιά πελώρια «Γούβα», ὅπως τοπικά ὀνομαζόταν.
Πρίν πολλά χρόνια εἶχε ἁγιάσει στόν τόπο αὐτό ἕνας περίφημος γιά τήν ἄσκησή του ἐρημίτης, ὁ ᾿Αντώνιος. Δέκα ὀκτώ χρόνια εἶχε μείνει ἔγκλειστος στό κελλί καί εἶχε προικισθεῖ ἀπό τόν Θεό γιά τήν πολλή του καθαρότητα μέ διορατικό χάρισμα.
Εὐθύς ἀμέσως ἐπισκέφθηκαν καί ἔλαβαν ἀπό τόν Μητροπολίτη ᾿Ιωαννίνων τήν εὐλογία του καί τήν ἔγγραφη ἄδειά του γιά τήν ἀνέγερση νέου συχαστηρίου. Γιά περισσότερη ἀσφάλεια ἐζήτησαν καί τήν ἔγκριση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Παχωμίου Αύ (1503-1504, 1504-1513). ᾿Εκεῖνος μέ ἰδιόγραφο πατριαρχικό γράμμα του ἐστήριξε τίς προσπάθειές τους, ἐνισχύοντάς τους μάλιστα μέ τή διαβεβαίωση, ὅπως ἔκανε καί ὁ Μητροπολίτης, ὅτι κανένας δέν θά τούς ἐμπόδιζε στό θεάρεστο ἔργο τους.
᾿Αφοῦ ἐξασφάλισαν τήν ἀπαιτούμενη ἄδεια καί ἔγκριση, προχώρησαν ἀμέσως στήν ἀνέγερση ναοῦ καί στό κτίσιμο κελλιῶν. ῾Η κτιτορική δημιουργία στήν πράξη ἀποδείχθηκε ἕνας μεγάλος καί κοπιαστικός ἀγώνας. ῞Ολη τήν μέρα οἱ ῞Οσιοι ἐδούλευαν νά κόψουν ἕνα μεγάλο τμῆμα τοῦ βράχου, νά γεμίσουν μέ χῶμα καί πέτρες τή γούβα, γιά νά ἀρχίσουν κατόπιν τό κτίσιμο. Τελικά κατά τό 1506/1507 ἀνήγειραν μέ προσωπικά τους ἔξοδα τό ναό τοῦ Τιμίου Προδρόμου καί μαζί μ᾿ αὐτόν, σέ σύντομο χρονικό διάστημα, ἐπερατώθηκε καί ἀνέγερση τῶν κελλιῶν καί τῶν λοιπῶν ἀπαραίτητων οἰκοδομῶν.
Οἱ ἱερομόναχοι Νεκτάριος καί Θεοφάνης ἦταν κτίτορες ἑνός ἀκόμα μοναστηριοῦ. Μετά τήν ἀνέγερση τῆς μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου στό νησί, ἀνήγειραν γιά τίς ἀδελφές τους καί τούς γονεῖς τους τό μοναστικό συχαστήριο τοῦ ῾Αγίου Νικολάου στό Λεπενό.
῾Η ἱερά μονή ῾Αγίου Νικολάου Λεπενοῦ μέ τή διαθήκη τῶν κτιτόρων ἐκληροδοτήθηκε στήν ἱερά μονή Βαρλαάμ. Αὐτήν τήν ἐχρησιμοποιοῦσε ἀπό τά μέσα τοῦ 16ου αἰῶνος μ.Χ. ὡς Μετόχι καί ὡς κατάλυμα σταθμεύσεως τῶν διακονητῶν Βαρλααμιτῶν, πού ἐφρόντιζαν τά κτήματα τῶν ᾿Αψαράδων στήν Οὐσδίνα.
῾Η πορεία τους συνεχίσθηκε μέ δοκιμασίες. ῾Η τελευταία ἐπίθεση ἐναντίον τους ἦταν πιό ἐπώδυνη. Τά βέλη δέν προέρχονταν ἀπό τούς ἀλλόπιστους Τούρκους, ἀλλά ἀπό αὐτούς τούς ἴδιους τούς ἐκκλησιαστικούς καί κοσμικούς ἄρχοντες τοῦ τόπου, γιά λόγους τούς ὁποίους, ὅπως ἀναφέρουν στήν αὐτοβιογραφία τους, δέν ἠθέλησαν νά κοινοποιήσουν.
Βλέποντας λοιπόν ὅλη αὐτή τή δοκιμασία, τόν πόλεμο καί τήν κακία τῶν ἐχθρῶν νά αὐξάνεται ἦλθε στό νοῦ τους συμβουλή τοῦ ἁγιορείτη γέροντός τους, τοῦ ῾Αγίου Νήφωνος, πού προορατικά τούς εἶχε πεῖ· «῞Οταν καταλάβῃ ὑμᾶς πειρασμός, μή ἀντιστῆτε αὐτῷ, ἀλλά ἀναχωρήσατε ἐν μοναστηρίῳ καί εἰρηνεύσετε».
Πράγματι μετά ἀπό τέσσερα περίπου χρόνια παραμονῆς στους στά ᾿Ιωάννινα ἐγκατέλειψαν ὁριστικά πιά τή νεόκτιστη μονή τους καί μετέβησαν κατά τό 1510/11 στούς μετεωρίτικους βράχους ἀναζητώντας ἐκεῖ τή νέα ἑστία γιά τήν ἀσκητική τους τελείωση.
Τούς ἐδόθηκε ἀπό τούς πατέρες τῆς Σκήτης τοῦ Μεγάλου Μετεώρου ὁ στύλος τοῦ ἱεροῦ Προδρόμου, ὅπου καί παρέμειναν γιά ἑπτά χρόνια.
῾Η στενότητα ὅμως τοῦ βράχου καί τό ἀνθυγιεινό κλίμα ἀπό τούς δυνατούς ἀνέμους δέν τούς ἐπέτρεψε νά παραμείνουν περισσότερο ἐκεῖ. Γι᾿ αὐτό καί ἐστράφησαν στήν ἀναζήτηση καταλληλότερου χώρου. ᾿Από τό πλῆθος τῶν μετεωρίτικων βράχων τούς εἵλκυσε περισσότερο ἕνας πλατύς καί εὐάερος λίθος, συχαστικός καί ἀρκετά εὐρύχωρος, κατάλληλος γιά κατοικία, ὁ ὁποῖος ὀνομαζόταν τοῦ Βαρλαάμ. ῾Η ἐπωνυμία αὐτή ἦταν παρμένη ἀπό τόν πρῶτο ἐρημίτη-οἰκιστή, πού ἐσκαρφάλωσε καί ἐγκαταβίωσε στήν ἀπάτητη αὐτή κορυφή.
Στό βράχο λοιπόν τοῦ Βαρλαάμ, ὁ ὁποῖος ἦταν ὁλοκληρωτικά ἔρημος καί ἀκατοίκητος πρίν ἀπό πολλά χρόνια, οἱ δύο ῞Οσιοι ἀνέβηκαν καί ἐγκαταστάθηκαν μέ τήν ἄδεια τοῦ Μητροπολίτου Λαρίσης Βησσαρίωνος καί τοῦ τότε καθηγουμένου τῆς ἱερᾶς μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου τόν ᾿Οκτώβριο τοῦ 1517/18.
᾿Αμέσως μετά τήν ἀνάβασή τους στό βράχο ἄρχισαν τίς οἰκοδομικές τους ἐργασίες, γιατί δέν σώζονταν τίποτε ἀπό τά παλαιότερα κτίσματα. ᾿Αφοῦ ἔκτισαν μερικά πρόχειρα κελλιά γιά κατοίκηση, πρώτη τους δουλειά ἦταν νά ἀνεγείρουν τόν τέλεια ἐρειπωμένο ναό. ᾿Από τό παλαιό ἐκκλησάκι, πού ὁ ἐρημίτης Βαρλαάμ εἶχε ἀφιερώσει στούς ῾Αγίους Τρεῖς ῾Ιεράρχες, ἐσώζοντο μόνο μερικά ἑτοιμόρροπα τμήματα ἀπό τό ῞Αγιο Βῆμα, πού ἐξυπηρετοῦσαν τίς θρησκευτικές τους ἀνάγκες γιά ἀρκετό καιρό.
Γι᾿ αὐτό, μέ ἀνεξάντλητους σωματικούς κόπους καί ταλαιπωρίες, μέ τήν ἀμέριστη συμπαράσταση τῶν ῾Οσίων ὑποτακτικῶν τους, Βενεδίκτου καί Παχωμίου, οἱ ὁποῖοι ἦταν ἀπό τήν ἀρχή μαζί τους, καί μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, προχώρησαν στήν ἐκ βάθρων ἀνέγερση τοῦ ναοῦ.
Γιά περισσότερα ἀπό τριάντα χρόνια ἀπαρασάλευτη ἐφύλαξαν τήν ἀκολουθία τῶν θείων ὕμνων καί προσευχῶν, τήν ὁλονύκτια ἀγρυπνία τῶν Κυριακῶν, καθώς καί κάθε ἄλλης δεσποτικῆς ἑορτῆς ἤ καί μνήμης μεγάλου ῾Αγίου, ἐνῶ κατά τίς ὑπόλοιπες μέρες τῆς ἑβδομάδος τό ἥμισυ τῆς νυκτός τό εἶχαν ἀφιερώσει στή δοξολογία τοῦ Θεοῦ. ῾Η δέ καθημερινή τους δίαιτα ἦταν ὑπερβολικά ἀσκητική καί ἀδιάπτωτη.
Τό 1542 ἐθεμελίωσαν τό ναό τῶν ῾Αγίων Πάντων. Στίς 17 Μαΐου τοῦ 1544 μέρα Σάββατο, τήν ἐνάτη βυζαντινή ὥρα ὁ ναός τῶν ῾Αγίων Πάντων ὁλοκληρώθηκε.
᾿Εν τῷ μεταξύ, ὁ ῞Οσιος Θεοφάνης εἶχε ἤδη δέκα μῆνες ἀσθενής στό κρεβάτι καί ἐξαντλημένος ἀπό τήν ἀσθένειά του εὑρισκόταν στά πρόθυρα τοῦ θανάτου του. Καί, ἐνῶ ὅλοι οἱ συμπαραστεκόμενοι ἀδελφοί καί πατέρες γύρω του ἔκλαιγαν καί ἐθρηνοῦσαν καί μέ μάτια δακρυσμένα ἔψελναν τόν κατανυκτικό Παρακλητικό Κανόνα, ἔγινε ἕνα θαῦμα. Ξαφνικά ἕνα ὑπέρλαμπρο καί διαυγέστατο ἀστέρι εἶχε σταθεῖ πάνω ἀπό τό κελλί τοῦ ῾Οσίου καταλάμποντάς το μέ ὑπερκόσμιο φῶς! Μέ τή δύση τοῦ λίου ψυχή τοῦ ῾Οσίου Θεοφάνους μετέστη στίς αἰώνιες μονές. Ταυτόχρονα ἔσβησε καί τό ὑπερφυσικό ἀστέρι, σημεῖο τῆς ἀμέτρητης δόξας πού τόν περίμενε στήν οὐράνια πολιτεία. ῞Εξι χρόνια ἀργότερα, δεύτερη μέρα τῆς Διακαινησίμου, στίς 7 ᾿Απριλίου τοῦ 1550, ἀναπαύθηκε καί ὁ ῞Οσιος Νεκτάριος. ῾Ο τάφος τους καί τά ἅγια λείψανά τους, τό δεξί χέρι τοῦ ῾Οσίου Νεκταρίου καί τό ἀριστερό χέρι τοῦ ῾Οσίου Θεοφάνους μέ ἄφθαρτο τό δέρμα ἐπί τῶν ἁγίων ὀστῶν τους, ἀποτελοῦν πηγή δυνάμεως γιά τούς ἀδελφούς τῆς μονῆς καί τούς εὐλαβεῖς προσκυνητές.
Οἱ ῞Αγιοι αὐτάδελφοι ἱερομόναχοι Νεκτάριος καί Θεοφάνης ἦταν γέννημα καί θρέμμα τοῦ ἀρχοντικοῦ οἴκου τῶν ᾿Αψαράδων στά ᾿Ιωάννινα, ἕναν οἶκο πού διεδραμάτισε σπουδαῖο ρόλο στή ζωή τῆς ᾿Ηπειρωτικῆς πρωτεύουσας.
᾿Αρχικά τό ἐπώνυμο ξεκίνησε ὡς ᾿Οψαρᾶς154 καί σημαίνει τόν ἰχθυοπώλη, ἀπό τό ὄψον-ὀψάριον-ψάρι155. ᾿Από τή διαλάληση τῶν ἰχθυοπωλῶν [ὁ ψαρᾶς] κατά φωνητική ἀλλοίωση προῆλθε τό [ἀψαρᾶς] καί ἐξ αὐτοῦ καί τό ἐπώνυμο ᾿Αψαρᾶς. ᾿Αργότερα ἀπό τό ὀψαρᾶς προῆλθε τό ὁ ψαρᾶς.
῎Εντονη εἶναι παρουσία καί ἀνάμειξη μελῶν τῆς οἰκογένειας τῶν ᾿Αψαράδων στά πολιτικά πράγματα τῆς ᾿Ηπείρου, κατά τή διάρκεια τῆς ἐξουσίας τοῦ Σέρβου Δεσπότου Θωμᾶ Πρελιούμποβιτς (1366-7/1384). ᾿Αναφέρεται ὁ Μιχαήλ ᾿Αψαρᾶς «ἄνδρας ἐπίβουλος, καταδότης καί φαῦλος», τόν ὁποῖο ἐτίμησε γιά τίς ὑπηρεσίες του ὁ τύραννος μέ τό ἀξίωμα τοῦ πρωτοβεστιάριου. Μετά τή δολοφονία τοῦ Πρελιούμποβιτς, ὁ Μιχαήλ ᾿Αψαρᾶς συλλαμβάνεται, τυφλώνεται καί κατόπιν ἐξορίζεται. ᾿Αντίθετα ὁ συγγενής του Θεόδωρος ᾿Αψαρᾶς καλεῖται ὡς σύμβουλος ἀπό τή χήρα τοῦ δυνάστου Μαρία ᾿Αγγελίνα Παλαιολογίνα καί «...ἐντίμως τόν ἀποστάτην θάπτουσι καί τόν ἀδελφόν αὐτῆς τόν βασιλέα ᾿Ιωάσαφ εἰσφέρουσιν...».
Οἱ δύο ῞Οσιοι ἐγεννήθησαν στά ᾿Ιωάννινα, στά τέλη τοῦ 15ου αἰῶνος μ.Χ. Οἱ ἴδιοι ξεκινοῦν τήν αὐτοβιογραφία τους ἀπό τή στιγμή πού ἀφιερώθηκαν στόν Θεό, χωρίς νά κάνουν καμία μνεία γιά τήν ἀρχοντική καταγωγή τους, τήν ἀνατροφή, τή μόρφωση καί τήν περιουσία τους. Οἱ γονεῖς τους καί οἱ τρεῖς ἀδελφές τους ἐνδύθηκαν τό μοναχικό σχῆμα καί κατοικοῦσαν σέ κάποιο κελλί κοντά στό χωριό τοῦ νησιοῦ. Τό ὄνομα τῆς τρίτης ἀδελφῆς τῶν ῾Οσίων πιθανότατα εἶναι Μαγδαληνή156.
Οἱ δύο αὐτοί ἀδελφοί Νεκτάριος καί Θεοφάνης, οἱ ᾿Αψαράδες, ἔλαβαν μιά ἀξιόλογη γιά τήν ἐποχή τους παιδεία στήν περίφημη μονή τῶν Φιλανθρωπηνῶν ἐπί γουμένου Μακαρίου Φιλανθρωπηνοῦ. ῞Ομως, τά πλούτη, δόξα, ἱκανή μόρφωση ἐστάθηκαν ἀδύνατα νά νικήσουν τή θεϊκή τους ἀγάπη. Σέ πολύ νεαρή λικία, οἰστρηλατημένοι ἀπό τό θεῖο ἔρωτα, κατέφυγαν στό μοναχισμό ξεκινώντας ἀπό τήν ᾿Ηπειρωτική πρωτεύουσα καί δικαιώνοντας τό χαρακτηρισμό της ὡς «Μοναχοπόλεως». Τό ἱερό μοναχικό σχῆμα περιεβλήθησαν κατά τό 1495 ἀπό κάποιον ῞Οσιο γέροντα, Σάββα ὀνομαζόμενο († 3 Φεβρουαρίου). Κοντά του ἔμειναν δέκα ὁλόκληρα χρόνια, στό ἀσκητήριο τοῦ Τιμίου Προδρόμου τῆς Νήσου τῶν ᾿Ιωαννίνων μέχρι τήν κοίμησή του, στίς 9 ᾿Απριλίου 1505, συλλέγοντας τούς καρπούς τῆς συχαστικῆς ζωῆς.
Μετά τήν κοίμηση τοῦ πνευματικοῦ τους πατέρα Σάββα ἀνεχώρησαν γιά τό ῞Αγιον ῎Ορος, στήν ἀστείρευτη πηγή τοῦ ἀναχωρητισμοῦ, γιά νά ἀντλήσουν νέα στηρίγματα γιά τήν κατοπινή τους μοναχική πορεία. Στό «περιβόλι τῆς Παναγίας» ἔγιναν δεκτοί ἀπό τόν πρώην οἰκουμενικό Πατριάρχη Νήφωνα Βύ, ὁ ὁποῖος ἐμόναζε στή μονή Διονυσίου μετά ἀπό τήν τρίτη ἐκλογή του τό 1502.
Κατά τό διάστημα τῆς σύντομης παραμονῆς τους στή μονή Διονυσίου ἐζήτησαν καί ἔλαβαν ἀπό τόν ἁγιασμένο καί φωτισμένο πνευματικό τους καθοδηγητή, Πατριάρχη Νήφωνα, «ὅρο καί κανόνα μοναχικῆς καταστάσεως». ᾿Αφοῦ μέ τή διδασκαλία του ἐκπλήρωσε τίς ἐπιθυμίες τους καί μέ τήν ἀγαθή καρδιά του τούς ὅπλισε μέ τά ἀπαραίτητα ἐφόδια γιά τήν πνευματική τους σωτηρία, τούς συμβούλεψε νά ἐπιστρέψουν στό κελλί τῆς μετανοίας τους, συνεχίζοντας ἐκεῖ τούς ἀσκητικούς ἀγῶνες τους.
῾Υπακούοντας στίς παραινέσεις καί στίς ἐντολές τοῦ Πατριάρχου Νήφωνος, πού ἐστάθηκε γι᾿ αὐτούς δεύτερος πνευματικός πατέρας, καί μέ τήν ὑπόσχεση ὅτι δέν θά παρέκκλιναν ἀπ᾿ ὅσα τούς παρήγγειλε, ἐγύρισαν στό κελλί τους, στό νησί τῶν ᾿Ιωαννίνων.
᾿Επειδή ὅμως τό εὑρῆκαν κατειλημμένο ἀπό κάποιους κοσμικούς ἄρχοντες, οἱ ὁποῖοι μάλιστα προέβαλαν καί κτιτορικά δικαιώματα ἐπάνω του, ἀναγκάστηκαν νά τό ἐγκαταλείψουν γιά δεύτερη φορά. Κατέφυγαν στά ἐνδότερα μέρη τοῦ νησιοῦ, ὅπου εὑρῆκαν, κατά τήν ἐπιθυμία τους, τόπο κατάλληλο γιά συχία καί ἄσκηση, κοντά σέ κάποιο ἄλλο μισοερειπωμένο καί ἔρημο συχαστήριο, ἀφιερωμένο στόν ῞Αγιο Παντελεήμονα. Αὐτό ἦταν κτισμένο σέ μία σπηλιά, ἐπάνω ἀπό τή λίμνη, ὅπου τά νερά της εἶχαν εἰσχωρήσει μέσα στήν κοιλότητα τοῦ βράχου σχηματίζοντας μιά πελώρια «Γούβα», ὅπως τοπικά ὀνομαζόταν.
Πρίν πολλά χρόνια εἶχε ἁγιάσει στόν τόπο αὐτό ἕνας περίφημος γιά τήν ἄσκησή του ἐρημίτης, ὁ ᾿Αντώνιος. Δέκα ὀκτώ χρόνια εἶχε μείνει ἔγκλειστος στό κελλί καί εἶχε προικισθεῖ ἀπό τόν Θεό γιά τήν πολλή του καθαρότητα μέ διορατικό χάρισμα.
Εὐθύς ἀμέσως ἐπισκέφθηκαν καί ἔλαβαν ἀπό τόν Μητροπολίτη ᾿Ιωαννίνων τήν εὐλογία του καί τήν ἔγγραφη ἄδειά του γιά τήν ἀνέγερση νέου συχαστηρίου. Γιά περισσότερη ἀσφάλεια ἐζήτησαν καί τήν ἔγκριση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Παχωμίου Αύ (1503-1504, 1504-1513). ᾿Εκεῖνος μέ ἰδιόγραφο πατριαρχικό γράμμα του ἐστήριξε τίς προσπάθειές τους, ἐνισχύοντάς τους μάλιστα μέ τή διαβεβαίωση, ὅπως ἔκανε καί ὁ Μητροπολίτης, ὅτι κανένας δέν θά τούς ἐμπόδιζε στό θεάρεστο ἔργο τους.
᾿Αφοῦ ἐξασφάλισαν τήν ἀπαιτούμενη ἄδεια καί ἔγκριση, προχώρησαν ἀμέσως στήν ἀνέγερση ναοῦ καί στό κτίσιμο κελλιῶν. ῾Η κτιτορική δημιουργία στήν πράξη ἀποδείχθηκε ἕνας μεγάλος καί κοπιαστικός ἀγώνας. ῞Ολη τήν μέρα οἱ ῞Οσιοι ἐδούλευαν νά κόψουν ἕνα μεγάλο τμῆμα τοῦ βράχου, νά γεμίσουν μέ χῶμα καί πέτρες τή γούβα, γιά νά ἀρχίσουν κατόπιν τό κτίσιμο. Τελικά κατά τό 1506/1507 ἀνήγειραν μέ προσωπικά τους ἔξοδα τό ναό τοῦ Τιμίου Προδρόμου καί μαζί μ᾿ αὐτόν, σέ σύντομο χρονικό διάστημα, ἐπερατώθηκε καί ἀνέγερση τῶν κελλιῶν καί τῶν λοιπῶν ἀπαραίτητων οἰκοδομῶν.
Οἱ ἱερομόναχοι Νεκτάριος καί Θεοφάνης ἦταν κτίτορες ἑνός ἀκόμα μοναστηριοῦ. Μετά τήν ἀνέγερση τῆς μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου στό νησί, ἀνήγειραν γιά τίς ἀδελφές τους καί τούς γονεῖς τους τό μοναστικό συχαστήριο τοῦ ῾Αγίου Νικολάου στό Λεπενό.
῾Η ἱερά μονή ῾Αγίου Νικολάου Λεπενοῦ μέ τή διαθήκη τῶν κτιτόρων ἐκληροδοτήθηκε στήν ἱερά μονή Βαρλαάμ. Αὐτήν τήν ἐχρησιμοποιοῦσε ἀπό τά μέσα τοῦ 16ου αἰῶνος μ.Χ. ὡς Μετόχι καί ὡς κατάλυμα σταθμεύσεως τῶν διακονητῶν Βαρλααμιτῶν, πού ἐφρόντιζαν τά κτήματα τῶν ᾿Αψαράδων στήν Οὐσδίνα.
῾Η πορεία τους συνεχίσθηκε μέ δοκιμασίες. ῾Η τελευταία ἐπίθεση ἐναντίον τους ἦταν πιό ἐπώδυνη. Τά βέλη δέν προέρχονταν ἀπό τούς ἀλλόπιστους Τούρκους, ἀλλά ἀπό αὐτούς τούς ἴδιους τούς ἐκκλησιαστικούς καί κοσμικούς ἄρχοντες τοῦ τόπου, γιά λόγους τούς ὁποίους, ὅπως ἀναφέρουν στήν αὐτοβιογραφία τους, δέν ἠθέλησαν νά κοινοποιήσουν.
Βλέποντας λοιπόν ὅλη αὐτή τή δοκιμασία, τόν πόλεμο καί τήν κακία τῶν ἐχθρῶν νά αὐξάνεται ἦλθε στό νοῦ τους συμβουλή τοῦ ἁγιορείτη γέροντός τους, τοῦ ῾Αγίου Νήφωνος, πού προορατικά τούς εἶχε πεῖ· «῞Οταν καταλάβῃ ὑμᾶς πειρασμός, μή ἀντιστῆτε αὐτῷ, ἀλλά ἀναχωρήσατε ἐν μοναστηρίῳ καί εἰρηνεύσετε».
Πράγματι μετά ἀπό τέσσερα περίπου χρόνια παραμονῆς στους στά ᾿Ιωάννινα ἐγκατέλειψαν ὁριστικά πιά τή νεόκτιστη μονή τους καί μετέβησαν κατά τό 1510/11 στούς μετεωρίτικους βράχους ἀναζητώντας ἐκεῖ τή νέα ἑστία γιά τήν ἀσκητική τους τελείωση.
Τούς ἐδόθηκε ἀπό τούς πατέρες τῆς Σκήτης τοῦ Μεγάλου Μετεώρου ὁ στύλος τοῦ ἱεροῦ Προδρόμου, ὅπου καί παρέμειναν γιά ἑπτά χρόνια.
῾Η στενότητα ὅμως τοῦ βράχου καί τό ἀνθυγιεινό κλίμα ἀπό τούς δυνατούς ἀνέμους δέν τούς ἐπέτρεψε νά παραμείνουν περισσότερο ἐκεῖ. Γι᾿ αὐτό καί ἐστράφησαν στήν ἀναζήτηση καταλληλότερου χώρου. ᾿Από τό πλῆθος τῶν μετεωρίτικων βράχων τούς εἵλκυσε περισσότερο ἕνας πλατύς καί εὐάερος λίθος, συχαστικός καί ἀρκετά εὐρύχωρος, κατάλληλος γιά κατοικία, ὁ ὁποῖος ὀνομαζόταν τοῦ Βαρλαάμ. ῾Η ἐπωνυμία αὐτή ἦταν παρμένη ἀπό τόν πρῶτο ἐρημίτη-οἰκιστή, πού ἐσκαρφάλωσε καί ἐγκαταβίωσε στήν ἀπάτητη αὐτή κορυφή.
Στό βράχο λοιπόν τοῦ Βαρλαάμ, ὁ ὁποῖος ἦταν ὁλοκληρωτικά ἔρημος καί ἀκατοίκητος πρίν ἀπό πολλά χρόνια, οἱ δύο ῞Οσιοι ἀνέβηκαν καί ἐγκαταστάθηκαν μέ τήν ἄδεια τοῦ Μητροπολίτου Λαρίσης Βησσαρίωνος καί τοῦ τότε καθηγουμένου τῆς ἱερᾶς μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου τόν ᾿Οκτώβριο τοῦ 1517/18.
᾿Αμέσως μετά τήν ἀνάβασή τους στό βράχο ἄρχισαν τίς οἰκοδομικές τους ἐργασίες, γιατί δέν σώζονταν τίποτε ἀπό τά παλαιότερα κτίσματα. ᾿Αφοῦ ἔκτισαν μερικά πρόχειρα κελλιά γιά κατοίκηση, πρώτη τους δουλειά ἦταν νά ἀνεγείρουν τόν τέλεια ἐρειπωμένο ναό. ᾿Από τό παλαιό ἐκκλησάκι, πού ὁ ἐρημίτης Βαρλαάμ εἶχε ἀφιερώσει στούς ῾Αγίους Τρεῖς ῾Ιεράρχες, ἐσώζοντο μόνο μερικά ἑτοιμόρροπα τμήματα ἀπό τό ῞Αγιο Βῆμα, πού ἐξυπηρετοῦσαν τίς θρησκευτικές τους ἀνάγκες γιά ἀρκετό καιρό.
Γι᾿ αὐτό, μέ ἀνεξάντλητους σωματικούς κόπους καί ταλαιπωρίες, μέ τήν ἀμέριστη συμπαράσταση τῶν ῾Οσίων ὑποτακτικῶν τους, Βενεδίκτου καί Παχωμίου, οἱ ὁποῖοι ἦταν ἀπό τήν ἀρχή μαζί τους, καί μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, προχώρησαν στήν ἐκ βάθρων ἀνέγερση τοῦ ναοῦ.
Γιά περισσότερα ἀπό τριάντα χρόνια ἀπαρασάλευτη ἐφύλαξαν τήν ἀκολουθία τῶν θείων ὕμνων καί προσευχῶν, τήν ὁλονύκτια ἀγρυπνία τῶν Κυριακῶν, καθώς καί κάθε ἄλλης δεσποτικῆς ἑορτῆς ἤ καί μνήμης μεγάλου ῾Αγίου, ἐνῶ κατά τίς ὑπόλοιπες μέρες τῆς ἑβδομάδος τό ἥμισυ τῆς νυκτός τό εἶχαν ἀφιερώσει στή δοξολογία τοῦ Θεοῦ. ῾Η δέ καθημερινή τους δίαιτα ἦταν ὑπερβολικά ἀσκητική καί ἀδιάπτωτη.
Τό 1542 ἐθεμελίωσαν τό ναό τῶν ῾Αγίων Πάντων. Στίς 17 Μαΐου τοῦ 1544 μέρα Σάββατο, τήν ἐνάτη βυζαντινή ὥρα ὁ ναός τῶν ῾Αγίων Πάντων ὁλοκληρώθηκε.
᾿Εν τῷ μεταξύ, ὁ ῞Οσιος Θεοφάνης εἶχε ἤδη δέκα μῆνες ἀσθενής στό κρεβάτι καί ἐξαντλημένος ἀπό τήν ἀσθένειά του εὑρισκόταν στά πρόθυρα τοῦ θανάτου του. Καί, ἐνῶ ὅλοι οἱ συμπαραστεκόμενοι ἀδελφοί καί πατέρες γύρω του ἔκλαιγαν καί ἐθρηνοῦσαν καί μέ μάτια δακρυσμένα ἔψελναν τόν κατανυκτικό Παρακλητικό Κανόνα, ἔγινε ἕνα θαῦμα. Ξαφνικά ἕνα ὑπέρλαμπρο καί διαυγέστατο ἀστέρι εἶχε σταθεῖ πάνω ἀπό τό κελλί τοῦ ῾Οσίου καταλάμποντάς το μέ ὑπερκόσμιο φῶς! Μέ τή δύση τοῦ λίου ψυχή τοῦ ῾Οσίου Θεοφάνους μετέστη στίς αἰώνιες μονές. Ταυτόχρονα ἔσβησε καί τό ὑπερφυσικό ἀστέρι, σημεῖο τῆς ἀμέτρητης δόξας πού τόν περίμενε στήν οὐράνια πολιτεία. ῞Εξι χρόνια ἀργότερα, δεύτερη μέρα τῆς Διακαινησίμου, στίς 7 ᾿Απριλίου τοῦ 1550, ἀναπαύθηκε καί ὁ ῞Οσιος Νεκτάριος. ῾Ο τάφος τους καί τά ἅγια λείψανά τους, τό δεξί χέρι τοῦ ῾Οσίου Νεκταρίου καί τό ἀριστερό χέρι τοῦ ῾Οσίου Θεοφάνους μέ ἄφθαρτο τό δέρμα ἐπί τῶν ἁγίων ὀστῶν τους, ἀποτελοῦν πηγή δυνάμεως γιά τούς ἀδελφούς τῆς μονῆς καί τούς εὐλαβεῖς προσκυνητές.
Κύριε είσαι παντογνώστης. Γνωρίζεις πολύ καλά ότι Σε αγαπώ. Αξίωσέ με να Σε υπηρετώ με αφοσίωση και με αγάπη μέχρι την τελευταία μου αναπνοή.
Re: ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ
Βίος Καὶ Πολιτεία Τοῦ Ὁσίου Πατρός Ἡμῶν ᾿Αθανασίου, Τοῦ Μετεωρίτου.
῾Ο ῞Οσιος ᾿Αθανάσιος ὁ Μετεωρίτης, κατά κόσμον ᾿Ανδρόνικος, ἐγεννήθηκε περί τό ἔτος 1302 στήν πόλη τῶν Νέων Πατρῶν ἤ τῆς Νέας Πάτρας, τή σημερινή ῾Υπάτη, κοντά στό ὄρος Μολύβιον, ἀπό γονεῖς πού ἀνῆκαν στήν ἀριστοκρατική τάξη· «...γονέων ἐπιφανῶν υἱός καί τῆς πατρίδος αὐτοῦ τῶν πολλῶν ὑπερεχόντων».
῾Η μητέρα του ἀπέθανε κατά τήν ὥρα τοῦ τοκετοῦ καί μετά ἀπό λίγο χρονικό διάστημα ἀναπαύθηκε καί ὁ πατέρας του. ῎Ετσι, ὁ μικρός ᾿Ανδρόνικος ἔχασε καί τούς δύο γονεῖς του σέ πολύ μικρή λικία. Τότε εὑρῆκε συμπαράσταση, στοργή καί ἀγάπη ἀπό τόν ἀδελφό τοῦ πατέρα του, ὁ ὁποῖος ἀνέλαβε τήν κηδεμονία του, φροντίζοντας γιά ὅλα του τά ἀναγκαῖα καί γιά τή μάθηση τῶν ἱερῶν γραμμάτων.
῞Οταν τό ἔτος 1319 Νέα Πάτρα καταλήφθηκε ἀπό τούς Φράγκους, ὁ ᾿Ανδρόνικος αἰχμαλωτίσθηκε καί μάλιστα, χαριτωμένος καθώς ἦταν στή μορφή, ἐκινδύνευσε νά σταλεῖ στό σπίτι τοῦ κατακτητοῦ ᾿Αλφόνσου Φαδρίγου σάν ζωντανό λάφυρο. ῾Ο ᾿Ανδρόνικος ὅμως κατάλαβε τίς προθέσεις του καί ἐσώθηκε μέ τή φυγή. ᾿Αφοῦ συναντήθηκε μέ τόν ἐξόριστο κηδεμόνα του, ἀπέπλευσαν μαζί καί κατέληξαν στή Θεσσαλονίκη. Μετά ἀπό λίγο καιρό ἀπέθανε ὁ θεῖος του, ἄρρωστος ἀπό βαριά ἀρθρίτιδα, στή μονή τοῦ ᾿Ακαπνίου στή Θεσσαλονίκη. ῎Ετσι ὁ νεαρός ᾿Ανδρόνικος, τό ἔτος 1319 (σέ λικία 16-17 ἐτῶν), ἔμεινε γιά τρίτη φορά ὀρφανός χωρίς κανένα προστάτη καί, προκειμένου νά ἐξοικονομήσει τά ἀναγκαῖα γιά τή διαβίωσή του, προσελήφθη στήν ὑπηρεσία ἑνός γραμματέως βασιλικῶν ὁρισμῶν στή Θεσσαλονίκη. ῾Η μεγάλη του ἀγάπη γιά τά γράμματα ἀφ᾿ ἑνός καί ἔλλειψη χρημάτων ἀφ᾿ ἑτέρου τόν ἀναγκάζουν νά πηγαίνει στά σχολεῖα τῶν διδασκάλων καί καθισμένος ἔξω ἀπό τήν πόρτα νά παρακολουθεῖ τά μαθήματα.
῾Η ροπή του πρός τόν ἀσκητισμό καί ἀναζήτηση τῆς ἀπερίσπαστης ἐπικοινωνίας μέ τόν Θεό τόν ὁδήγησαν στό ῞Αγιον ῎Ορος. Νεαρός ὅμως καθώς ἦταν καί ἀγένειος δέν ἔγινε δεκτός ἀπό τούς πατέρες. Παρ᾿ ὅλα αὐτά ὅμως δέν ἐκάμφθηκε. Παίρνοντας τήν εὐχή τῶν πατέρων πῆγε στήν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ἀσπάσθηκε τούς ἱερούς ναούς καί τά τίμια λείψανα τῶν ῾Αγίων. Συγκατοίκησε μέ δύο μοναχούς, οἱ ὁποῖοι διαβλέποντας τά ἐξαιρετικά καί σπάνια χαρίσματα τοῦ νέου, ὁ ὁποῖος ἐπλησίαζε\τά\χαρακτηριστικά ἑνός παιδαριογέροντα, τοῦ πρότειναν νά μείνει στό συχαστήριό τους καί νά τόν κάνουν προεστῶτα. ῾Ο ἴδιος ὅμως μέ ταπείνωση ἀρνήθηκε.
Στήν Κωνσταντινούπολη συναναστράφηκε μέ κορυφαῖες ἐκκλησιαστικές προσωπικότητες, πού ἐπηρέασαν τή ζωή του, ὅπως τόν ῞Οσιο Γρηγόριο τόν Σιναΐτη, τόν πατέρα τῆς νηπτικῆς θεολογίας, τόν Δανιήλ τόν ῾Ησυχαστή, τόν ᾿Ισίδωρο, ὁ ὁποῖος μετέπειτα ὡς Οἰκουμενικός Πατριάρχης (1347-1350) ὑποστήριξε τόν ῞Αγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ καί κατόπιν τόν κατέστησε Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, καί πολλούς ἄλλους ῾Αγίους Πατέρες, ἀπό τούς ὁποίους ὠφελήθηκε πνευματικά σάν\τή\μέλισσα\πού «συλλέγει τά καίρια».
Στή συνέχεια, μάλλον γιά βιοποριστικούς λόγους, μετέβη στήν Κρήτη γιά ὁρισμένο χρονικό διάστημα. ᾿Εκεῖ ἐγνωρίσθηκε μέ κάποιο φιλάνθρωπο Κρητικό, ὁ ὁποῖος ἐκτιμώντας τίς ἀρετές του ἐσκέφθηκε νά τόν παντρέψει μέ τή θυγατέρα του. ῾Ο ᾿Ανδρόνικος ὅμως, καταλαβαίνοντας τίς βλέψεις του καί γιά νά μήν ἐμπλακεῖ «ταῖς τοῦ βίου πραγματείαις», ἐγκατέλειψε ἀμέσως τήν Κρήτη, συνάμα καί τήν κοσμική ζωή, καί ἐπέστρεψε καί πάλι στό ῞Αγιον ῎Ορος, γιά νά ἀφιερωθεῖ ἐξ ὁλοκλήρου στόν ᾿Ιησοῦ Χριστό «ὡς καλός στρατιώτης ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ», διότι ἐπίστευε ὅτι μόνο ἐκεῖ μποροῦσε νά βιώσει τό ἀσκητικό ἰδεῶδες.
᾿Αρχικά κατέφυγε στή σκήτη τοῦ Μαγουλᾶ καί εἰδικά στήν ὀρεινή τοποθεσία τήν λεγόμενη Μηλέα. ᾿Εκεῖ ἔγινε δεκτός ἀπό δύο ἁγιορεῖτες ἀσκητές, τόν ἱερομόναχο Γρηγόριο τόν Κωνσταντινουπολίτη καί τόν Μωυσῆ. Σέ λικία τριάντα ἐτῶν ἔγινε ρασοφορία του ἀπό τόν γέροντά του Γρηγόριο καί μετονομάσθηκε ᾿Αντώνιος.\Πολύ γρήγορα ἔγινε καί μεγαλόσχημος μοναχός παίρνοντας τό ὁριστικό του πιά μοναχικό ὄνομα ᾿Αθανάσιος, μέ τό ὁποῖο ἔγινε γνωστός καί ἐπέρασε μέσα στό χορό τῶν ῾Οσίων τῆς ᾿Εκκλησίας, καθώς καί τῶν ὑψηλῶν ἀναστημάτων τοῦ ᾿Ορθοδόξου μοναχισμοῦ, καί εἰδικότερα στήν ἱστορία τοῦ μετεωρίτικου μοναχισμοῦ.
῾Ο ᾿Αθανάσιος κατά τήν παραμονή του στό ῎Ορος ἀσκήθηκε στίς κατά Θεόν ἀρετές, στήν προσευχή, στήν ὑπακοή καί στήν ὑποταγή, ἀντιμετωπίζοντας τίς δοκιμασίες καί τίς διάφορες κακουχίες ἀγόγγυστα καί ὑπομονετικά.
Τίς σκληρές μά ἥσυχες στιγμές τῆς ἀσκητικῆς του ζωῆς ἦρθαν νά ταράξουν οἱ ληστρικές ἐπιδρομές τῶν ᾿Αγαρηνῶν Τούρκων καί οἱ ἄγριες διώξεις ἐναντίον τῶν κατοίκων τῶν ᾿Αθωνικῶν παραλίων. ᾿Εξ αἰτίας αὐτῶν τῶν γεγονότων οἱ μοναχοί ἀναγκάσθηκαν νά ἐγκαταλείψουν τό ῞Αγιον ῎Ορος καί νά καταφύγουν σέ μέρος ἀσφαλέστερο. ῾Ο μέν Μωυσῆς μετέβη στή μονή τῶν ᾿Ιβήρων, ὁ δέ ᾿Αθανάσιος μαζί μέ τόν γέροντα καί θεῖο του Γρηγόριο καί μέ ἕναν ἄλλο μοναχό\μέ\τό\ὄνομα Γαβριήλ κατέφυγαν πρός τά δυτικά μέρη τῆς ῾Ελλάδος.
᾿Αφοῦ ἐπέρασαν ἀπό τή Θεσσαλονίκη ἔφθασαν στή Βέροια, πόλη καλῶς τειχισμένη. ᾿Εκεῖ πολλοί ἐπιφανεῖς ἠθέλησαν νά κρατήσουν κοντά τους τούς ἁγιορεῖτες ἀσκητές καί νά τούς προσφέρουν τά ἀναγκαῖα γιά τή συντήρησή τους. Παρ᾿ ὅλα αὐτά ὅμως δέν ἐδέχθησαν, κυρίως γιατί ὁ ᾿Αθανάσιος ἀποστρεφόταν τήν κοσμική καί πολυθόρυβη ζωή τῶν πόλεων καί ἐπιζητοῦσε χῶρο ἰδανικό γιά ἄσκηση, ἀπομόνωση καί συχία.
Μετά ἀπό κάποια ἀγνώστου χρόνου παραμονή τῶν δύο ῾Οσίων στή Σκήτη τῆς Βεροίας, στή μονή τοῦ Τιμίου Προδρόμου, ἐπορεύθησαν πρός τόν ᾿Επίσκοπο Σερβίων. Κατόπιν, μέ ὑπόδειξη τοῦ ἐν λόγῳ ᾿Επισκόπου, κατέφυγαν στούς θεόκτιστους Θεσσαλικούς βράχους τῶν Σταγῶν.
Φθάνοντας περί τό 1333-1334 στόν τόπο ἐκεῖνο εὑρῆκαν μέν τούς λίθους, ὅπως τούς εἶχε περιγράψει ὁ ᾿Ιάκωβος, ἀλλά «οὐκ ἦν τις ὁ κατοικῶν ἐν αὐτοῖς, πλήν γυπῶν καί κοράκων». ῞Ενας μόνο λίθος ἀπ᾿ αὐτούς, ὁ πιό γειτονικός πρός τήν πόλη τῶν Σταγῶν, εἶχε κατά τήν παράδοση κατοικηθεῖ παλιότερα ἀπό κάποιο βοσκό, ὁ ὁποῖος μεταμόρφωσε ἕνα κοίλωμα τοῦ βράχου σέ λαξευτό ναό τῶν Ταξιαρχῶν καί μετονόμασε τό βράχο Στύλο. Σ᾿ αὐτό τό λίθο λοιπόν πηγαίνοντας ὁ ᾿Αθανάσιος μέ τόν γέροντά του Γρηγόριο εὑρῆκαν μέσα ἕναν λικιωμένο μοναχό, ὀνομαζόμενο Τρυφερό, καί ἐκεῖ ἐγκαταστάθηκαν.
῾Ο γέροντας Γρηγόριος βλέποντας τή σκληρότητα τοῦ τόπου ἠθέλησε νά φύγει καί νά γυρίσει πίσω. ῾Ο ᾿Αθανάσιος ὅμως, ἀ-ντιλαμβανόμενος τίς προθέσεις του, τόν ἐνεθάρρυνε. Καί\ἐπειδή πολύς θόρυβος ἔφθανε ἐκεῖ ἀπό τήν πόλη, καθώς αὐτό τό μέρος τοῦ Στύλου ἦταν κοντά της, μέ τή συγκατάθεση τοῦ γέροντος κατέβηκε σέ ἐρημικότερο μέρος τοῦ βράχου, ὅπου καί ἐγκαταστάθηκε. ᾿Εκεῖ ὁ ᾿Αθανάσιος σύχαζε τίς ἕξι μέρες τῆς ἑβδομάδος καί ἀνέβαινε στό Στύλο μόνο κάθε Κυριακή γιά τήν ἀγρυπνία· ἀφοῦ μετελάμβανε τῶν ᾿Αχράντων Μυστηρίων καί ἔτρωγε στήν κοινή τράπεζα, κατέβαινε καί πάλι κάτω στό κελλί του.
Μετά ἀπό μικρό διάστημα παραμονῆς του ἐκεῖ, κάποια νύχτα ἐδέχθηκε ἐπίθεση ληστῶν, οἱ ὁποῖοι ἐπίστευαν ὅτι κάτι θά εὕρισκαν νά ἁρπάξουν ἀπό τό κελλί του. ᾿Εκεῖ ὅμως δέν ὑπῆρχε τίποτε ἄλλο παρά μόνο λίγο λάδι καί λίγα ξερά ψωμιά. Τούς ληστές τότε ἀντιλήφθηκε ἀπό ψηλά ἕνας ἄλλος ἀδελφός, Βαρλαάμ ὀνομαζόμενος, ὁ ὁποῖος τούς ἔδιωξε μέ τή σφενδόνα του, ὅπως τούς λύκους.
Στή συνέχεια ὁ ᾿Αθανάσιος, προκειμένου νά εὑρίσκεται μακριά ἀπό ληστές καί νά συχάζει ἀπερίσπαστα, ζητεῖ εὐλογία ἀπό τό γέροντά του γιά ν᾿ ἀνεβεῖ στόν Πλατύλιθο, δηλαδή στό σημερινό βράχο τοῦ Μεγάλου Μετεώρου. Σ᾿ αὐτόν λοιπόν τό βράχο, «τόπον ἀναχωρητικόν, πέτραν εἰς αἰθέριον ὕψος ἠρμένην», ἀνέβηκε γύρω στά 1343-1344 ὁ ᾿Αθανάσιος καί ἐγκαταστάθηκε ὁριστικά πιά, ποθώντας τήν ἀνεύρεση περισσότερης συχίας καί τήν τελειότερη ἄσκηση.
᾿Αρχικά ὁ ᾿Αθανάσιος ἔμεινε μόνος του σέ μιά σπηλιά τοῦ βράχου. Λίγο ἀργότερα ὅμως\ἐδέχθηκε καί δύο ἄλλους ἀδελφούς, πού\ἦρθαν\γιά νά συγκατοικήσουν μέ αὐτόν, σύμφωνα μέ τόν ὅρο πού τοῦ εἶχε θέσει ὁ γέροντάς του. Τόν ἕνα ἀπό αὐτούς, τόν ᾿Ιάκωβο, τόν ἔστειλε στόν ᾿Επίσκοπο καί τόν ἐχειροτόνησε ἱερέα. Στό βράχο ὁ ῞Οσιος ἀσκητής ἐδημιούργησε πρόχειρη τήν κατοικία του καί ὀργάνωσε τήν πρώτη συστηματική μοναστική κοινότητα τῶν Μετεώρων. Πρῶτα ὅμως οἰκοδόμησε ναό τῆς Θεομήτορος, τῆς Παναγίας τῆς Μετεωρίτισσας Πέτρας, στήν ὁποία ἀφιέρωσε καί τή μονή.
Μέ δαπάνη κάποιου τοπικοῦ ἄρχοντα ὁ ᾿Αθανάσιος διευκόλυνε τόν τρόπο ἀνόδου στό βράχο μέ τή δημιουργία στοᾶς καί τήν ἐλάττωση τῶν βαθμίδων τῆς κλίμακος. Τό γεγονός αὐτό φανερώνει ἐπίσης τήν ἐπίδραση, τήν πνευματική ἀκτινοβολία καί αἴγλη πού ἀσκοῦσε ὁ ᾿Αθανάσιος καί στούς πολιτικούς ἄρχοντες τῆς περιοχῆς.
Μέ τή χρηματική συνεισφορά κάποιου Τριβαλλοῦ, δηλαδή Σέρβου μεγιστάνα, καί μέ τή βοήθεια τῶν συμμοναστῶν του, ὁ ᾿Αθανάσιος οἰκοδόμησε ἄλλον ὡραιότατο ναό, πρός τιμήν τοῦ Μεταμορφωθέντος Σωτῆρος Χριστοῦ. Μέ τήν πάροδο ὅμως τῶν χρόνων καί μέ τήν καθημερινή αὔξηση τῶν μοναχῶν ὁ ῞Οσιος ᾿Αθανάσιος διαπίστωσε ὅτι τό νά ζεῖ ὁ καθένας ἀνεξάρτητα καί νά φροντίζει μόνος του τόν ἑαυτό του θά εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα ὄχι τήν ὁμόνοια, ἀλλά τή διχόνοια καί τή φιλονικία. Γι᾿ αὐτό τό λόγο ἀπεφάσισε νά ἐπιβάλει στούς ἀδελφούς πού εἶχε στήν ὑποταγή του κοινοβιακό τύπο ζωῆς μέ αὐστηρό μοναστικό κανονισμό.
῾Η φήμη τοῦ συχαστοῦ ῾Οσίου ᾿Αθανασίου ἦταν τόσο μεγάλη, ὥστε καί γεροντάδες ἦλθαν μέ τή συνοδεία τους νά ὑποταχθοῦν σ᾿ αὐτόν,\ὅπως ὁ ἁγιορείτης ἱερομόναχος\καί πνευματικότατος ᾿Ιγνάτιος, ὁ ὁποῖος μέ πέντε ἄλλους μαθητές του ἦλθε καί ἔμεινε κοντά στόν ᾿Αθανάσιο καί ὁ πνευματικός ᾿Αγάθων, πού πρίν ὑπῆρξε συμμοναστής του στό ῞Αγιον ῎Ορος. ῞Ολοι τους διακρίθηκαν γιά τήν ἀγάπη, τήν ὑπακοή καί τήν ὑποταγή, τόσο πρός τόν ῞Οσιο ᾿Αθανάσιο, ὅσο καί μεταξύ τους.
῾Ο ῞Οσιος, πού καμιά στιγμή δέν ἔπαψε νά νουθετεῖ ὅσους ἦταν κοντά του, εὑρισκόμενος πλέον σέ προχωρημένη λικία, ἀσθένησε.\Μετά καί\ἀπό τίς τελευταῖες του νουθεσίες καί τήν παράταση τῆς ἀσθένειάς του γιά σαράντα περίπου μέρες, σέ λικία 78 ἐτῶν, ὁ ῞Οσιος ᾿Αθανάσιος ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, περί τό ἔτος 1380, συναριθμούμενος καί αὐτός στή χορεία τῶν μεγάλων ῾Οσίων Πατέρων τῆς ᾿Εκκλησίας μας.
῾Ο ῞Οσιος ᾿Αθανάσιος ὁ Μετεωρίτης, κατά κόσμον ᾿Ανδρόνικος, ἐγεννήθηκε περί τό ἔτος 1302 στήν πόλη τῶν Νέων Πατρῶν ἤ τῆς Νέας Πάτρας, τή σημερινή ῾Υπάτη, κοντά στό ὄρος Μολύβιον, ἀπό γονεῖς πού ἀνῆκαν στήν ἀριστοκρατική τάξη· «...γονέων ἐπιφανῶν υἱός καί τῆς πατρίδος αὐτοῦ τῶν πολλῶν ὑπερεχόντων».
῾Η μητέρα του ἀπέθανε κατά τήν ὥρα τοῦ τοκετοῦ καί μετά ἀπό λίγο χρονικό διάστημα ἀναπαύθηκε καί ὁ πατέρας του. ῎Ετσι, ὁ μικρός ᾿Ανδρόνικος ἔχασε καί τούς δύο γονεῖς του σέ πολύ μικρή λικία. Τότε εὑρῆκε συμπαράσταση, στοργή καί ἀγάπη ἀπό τόν ἀδελφό τοῦ πατέρα του, ὁ ὁποῖος ἀνέλαβε τήν κηδεμονία του, φροντίζοντας γιά ὅλα του τά ἀναγκαῖα καί γιά τή μάθηση τῶν ἱερῶν γραμμάτων.
῞Οταν τό ἔτος 1319 Νέα Πάτρα καταλήφθηκε ἀπό τούς Φράγκους, ὁ ᾿Ανδρόνικος αἰχμαλωτίσθηκε καί μάλιστα, χαριτωμένος καθώς ἦταν στή μορφή, ἐκινδύνευσε νά σταλεῖ στό σπίτι τοῦ κατακτητοῦ ᾿Αλφόνσου Φαδρίγου σάν ζωντανό λάφυρο. ῾Ο ᾿Ανδρόνικος ὅμως κατάλαβε τίς προθέσεις του καί ἐσώθηκε μέ τή φυγή. ᾿Αφοῦ συναντήθηκε μέ τόν ἐξόριστο κηδεμόνα του, ἀπέπλευσαν μαζί καί κατέληξαν στή Θεσσαλονίκη. Μετά ἀπό λίγο καιρό ἀπέθανε ὁ θεῖος του, ἄρρωστος ἀπό βαριά ἀρθρίτιδα, στή μονή τοῦ ᾿Ακαπνίου στή Θεσσαλονίκη. ῎Ετσι ὁ νεαρός ᾿Ανδρόνικος, τό ἔτος 1319 (σέ λικία 16-17 ἐτῶν), ἔμεινε γιά τρίτη φορά ὀρφανός χωρίς κανένα προστάτη καί, προκειμένου νά ἐξοικονομήσει τά ἀναγκαῖα γιά τή διαβίωσή του, προσελήφθη στήν ὑπηρεσία ἑνός γραμματέως βασιλικῶν ὁρισμῶν στή Θεσσαλονίκη. ῾Η μεγάλη του ἀγάπη γιά τά γράμματα ἀφ᾿ ἑνός καί ἔλλειψη χρημάτων ἀφ᾿ ἑτέρου τόν ἀναγκάζουν νά πηγαίνει στά σχολεῖα τῶν διδασκάλων καί καθισμένος ἔξω ἀπό τήν πόρτα νά παρακολουθεῖ τά μαθήματα.
῾Η ροπή του πρός τόν ἀσκητισμό καί ἀναζήτηση τῆς ἀπερίσπαστης ἐπικοινωνίας μέ τόν Θεό τόν ὁδήγησαν στό ῞Αγιον ῎Ορος. Νεαρός ὅμως καθώς ἦταν καί ἀγένειος δέν ἔγινε δεκτός ἀπό τούς πατέρες. Παρ᾿ ὅλα αὐτά ὅμως δέν ἐκάμφθηκε. Παίρνοντας τήν εὐχή τῶν πατέρων πῆγε στήν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ἀσπάσθηκε τούς ἱερούς ναούς καί τά τίμια λείψανα τῶν ῾Αγίων. Συγκατοίκησε μέ δύο μοναχούς, οἱ ὁποῖοι διαβλέποντας τά ἐξαιρετικά καί σπάνια χαρίσματα τοῦ νέου, ὁ ὁποῖος ἐπλησίαζε\τά\χαρακτηριστικά ἑνός παιδαριογέροντα, τοῦ πρότειναν νά μείνει στό συχαστήριό τους καί νά τόν κάνουν προεστῶτα. ῾Ο ἴδιος ὅμως μέ ταπείνωση ἀρνήθηκε.
Στήν Κωνσταντινούπολη συναναστράφηκε μέ κορυφαῖες ἐκκλησιαστικές προσωπικότητες, πού ἐπηρέασαν τή ζωή του, ὅπως τόν ῞Οσιο Γρηγόριο τόν Σιναΐτη, τόν πατέρα τῆς νηπτικῆς θεολογίας, τόν Δανιήλ τόν ῾Ησυχαστή, τόν ᾿Ισίδωρο, ὁ ὁποῖος μετέπειτα ὡς Οἰκουμενικός Πατριάρχης (1347-1350) ὑποστήριξε τόν ῞Αγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ καί κατόπιν τόν κατέστησε Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, καί πολλούς ἄλλους ῾Αγίους Πατέρες, ἀπό τούς ὁποίους ὠφελήθηκε πνευματικά σάν\τή\μέλισσα\πού «συλλέγει τά καίρια».
Στή συνέχεια, μάλλον γιά βιοποριστικούς λόγους, μετέβη στήν Κρήτη γιά ὁρισμένο χρονικό διάστημα. ᾿Εκεῖ ἐγνωρίσθηκε μέ κάποιο φιλάνθρωπο Κρητικό, ὁ ὁποῖος ἐκτιμώντας τίς ἀρετές του ἐσκέφθηκε νά τόν παντρέψει μέ τή θυγατέρα του. ῾Ο ᾿Ανδρόνικος ὅμως, καταλαβαίνοντας τίς βλέψεις του καί γιά νά μήν ἐμπλακεῖ «ταῖς τοῦ βίου πραγματείαις», ἐγκατέλειψε ἀμέσως τήν Κρήτη, συνάμα καί τήν κοσμική ζωή, καί ἐπέστρεψε καί πάλι στό ῞Αγιον ῎Ορος, γιά νά ἀφιερωθεῖ ἐξ ὁλοκλήρου στόν ᾿Ιησοῦ Χριστό «ὡς καλός στρατιώτης ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ», διότι ἐπίστευε ὅτι μόνο ἐκεῖ μποροῦσε νά βιώσει τό ἀσκητικό ἰδεῶδες.
᾿Αρχικά κατέφυγε στή σκήτη τοῦ Μαγουλᾶ καί εἰδικά στήν ὀρεινή τοποθεσία τήν λεγόμενη Μηλέα. ᾿Εκεῖ ἔγινε δεκτός ἀπό δύο ἁγιορεῖτες ἀσκητές, τόν ἱερομόναχο Γρηγόριο τόν Κωνσταντινουπολίτη καί τόν Μωυσῆ. Σέ λικία τριάντα ἐτῶν ἔγινε ρασοφορία του ἀπό τόν γέροντά του Γρηγόριο καί μετονομάσθηκε ᾿Αντώνιος.\Πολύ γρήγορα ἔγινε καί μεγαλόσχημος μοναχός παίρνοντας τό ὁριστικό του πιά μοναχικό ὄνομα ᾿Αθανάσιος, μέ τό ὁποῖο ἔγινε γνωστός καί ἐπέρασε μέσα στό χορό τῶν ῾Οσίων τῆς ᾿Εκκλησίας, καθώς καί τῶν ὑψηλῶν ἀναστημάτων τοῦ ᾿Ορθοδόξου μοναχισμοῦ, καί εἰδικότερα στήν ἱστορία τοῦ μετεωρίτικου μοναχισμοῦ.
῾Ο ᾿Αθανάσιος κατά τήν παραμονή του στό ῎Ορος ἀσκήθηκε στίς κατά Θεόν ἀρετές, στήν προσευχή, στήν ὑπακοή καί στήν ὑποταγή, ἀντιμετωπίζοντας τίς δοκιμασίες καί τίς διάφορες κακουχίες ἀγόγγυστα καί ὑπομονετικά.
Τίς σκληρές μά ἥσυχες στιγμές τῆς ἀσκητικῆς του ζωῆς ἦρθαν νά ταράξουν οἱ ληστρικές ἐπιδρομές τῶν ᾿Αγαρηνῶν Τούρκων καί οἱ ἄγριες διώξεις ἐναντίον τῶν κατοίκων τῶν ᾿Αθωνικῶν παραλίων. ᾿Εξ αἰτίας αὐτῶν τῶν γεγονότων οἱ μοναχοί ἀναγκάσθηκαν νά ἐγκαταλείψουν τό ῞Αγιον ῎Ορος καί νά καταφύγουν σέ μέρος ἀσφαλέστερο. ῾Ο μέν Μωυσῆς μετέβη στή μονή τῶν ᾿Ιβήρων, ὁ δέ ᾿Αθανάσιος μαζί μέ τόν γέροντα καί θεῖο του Γρηγόριο καί μέ ἕναν ἄλλο μοναχό\μέ\τό\ὄνομα Γαβριήλ κατέφυγαν πρός τά δυτικά μέρη τῆς ῾Ελλάδος.
᾿Αφοῦ ἐπέρασαν ἀπό τή Θεσσαλονίκη ἔφθασαν στή Βέροια, πόλη καλῶς τειχισμένη. ᾿Εκεῖ πολλοί ἐπιφανεῖς ἠθέλησαν νά κρατήσουν κοντά τους τούς ἁγιορεῖτες ἀσκητές καί νά τούς προσφέρουν τά ἀναγκαῖα γιά τή συντήρησή τους. Παρ᾿ ὅλα αὐτά ὅμως δέν ἐδέχθησαν, κυρίως γιατί ὁ ᾿Αθανάσιος ἀποστρεφόταν τήν κοσμική καί πολυθόρυβη ζωή τῶν πόλεων καί ἐπιζητοῦσε χῶρο ἰδανικό γιά ἄσκηση, ἀπομόνωση καί συχία.
Μετά ἀπό κάποια ἀγνώστου χρόνου παραμονή τῶν δύο ῾Οσίων στή Σκήτη τῆς Βεροίας, στή μονή τοῦ Τιμίου Προδρόμου, ἐπορεύθησαν πρός τόν ᾿Επίσκοπο Σερβίων. Κατόπιν, μέ ὑπόδειξη τοῦ ἐν λόγῳ ᾿Επισκόπου, κατέφυγαν στούς θεόκτιστους Θεσσαλικούς βράχους τῶν Σταγῶν.
Φθάνοντας περί τό 1333-1334 στόν τόπο ἐκεῖνο εὑρῆκαν μέν τούς λίθους, ὅπως τούς εἶχε περιγράψει ὁ ᾿Ιάκωβος, ἀλλά «οὐκ ἦν τις ὁ κατοικῶν ἐν αὐτοῖς, πλήν γυπῶν καί κοράκων». ῞Ενας μόνο λίθος ἀπ᾿ αὐτούς, ὁ πιό γειτονικός πρός τήν πόλη τῶν Σταγῶν, εἶχε κατά τήν παράδοση κατοικηθεῖ παλιότερα ἀπό κάποιο βοσκό, ὁ ὁποῖος μεταμόρφωσε ἕνα κοίλωμα τοῦ βράχου σέ λαξευτό ναό τῶν Ταξιαρχῶν καί μετονόμασε τό βράχο Στύλο. Σ᾿ αὐτό τό λίθο λοιπόν πηγαίνοντας ὁ ᾿Αθανάσιος μέ τόν γέροντά του Γρηγόριο εὑρῆκαν μέσα ἕναν λικιωμένο μοναχό, ὀνομαζόμενο Τρυφερό, καί ἐκεῖ ἐγκαταστάθηκαν.
῾Ο γέροντας Γρηγόριος βλέποντας τή σκληρότητα τοῦ τόπου ἠθέλησε νά φύγει καί νά γυρίσει πίσω. ῾Ο ᾿Αθανάσιος ὅμως, ἀ-ντιλαμβανόμενος τίς προθέσεις του, τόν ἐνεθάρρυνε. Καί\ἐπειδή πολύς θόρυβος ἔφθανε ἐκεῖ ἀπό τήν πόλη, καθώς αὐτό τό μέρος τοῦ Στύλου ἦταν κοντά της, μέ τή συγκατάθεση τοῦ γέροντος κατέβηκε σέ ἐρημικότερο μέρος τοῦ βράχου, ὅπου καί ἐγκαταστάθηκε. ᾿Εκεῖ ὁ ᾿Αθανάσιος σύχαζε τίς ἕξι μέρες τῆς ἑβδομάδος καί ἀνέβαινε στό Στύλο μόνο κάθε Κυριακή γιά τήν ἀγρυπνία· ἀφοῦ μετελάμβανε τῶν ᾿Αχράντων Μυστηρίων καί ἔτρωγε στήν κοινή τράπεζα, κατέβαινε καί πάλι κάτω στό κελλί του.
Μετά ἀπό μικρό διάστημα παραμονῆς του ἐκεῖ, κάποια νύχτα ἐδέχθηκε ἐπίθεση ληστῶν, οἱ ὁποῖοι ἐπίστευαν ὅτι κάτι θά εὕρισκαν νά ἁρπάξουν ἀπό τό κελλί του. ᾿Εκεῖ ὅμως δέν ὑπῆρχε τίποτε ἄλλο παρά μόνο λίγο λάδι καί λίγα ξερά ψωμιά. Τούς ληστές τότε ἀντιλήφθηκε ἀπό ψηλά ἕνας ἄλλος ἀδελφός, Βαρλαάμ ὀνομαζόμενος, ὁ ὁποῖος τούς ἔδιωξε μέ τή σφενδόνα του, ὅπως τούς λύκους.
Στή συνέχεια ὁ ᾿Αθανάσιος, προκειμένου νά εὑρίσκεται μακριά ἀπό ληστές καί νά συχάζει ἀπερίσπαστα, ζητεῖ εὐλογία ἀπό τό γέροντά του γιά ν᾿ ἀνεβεῖ στόν Πλατύλιθο, δηλαδή στό σημερινό βράχο τοῦ Μεγάλου Μετεώρου. Σ᾿ αὐτόν λοιπόν τό βράχο, «τόπον ἀναχωρητικόν, πέτραν εἰς αἰθέριον ὕψος ἠρμένην», ἀνέβηκε γύρω στά 1343-1344 ὁ ᾿Αθανάσιος καί ἐγκαταστάθηκε ὁριστικά πιά, ποθώντας τήν ἀνεύρεση περισσότερης συχίας καί τήν τελειότερη ἄσκηση.
᾿Αρχικά ὁ ᾿Αθανάσιος ἔμεινε μόνος του σέ μιά σπηλιά τοῦ βράχου. Λίγο ἀργότερα ὅμως\ἐδέχθηκε καί δύο ἄλλους ἀδελφούς, πού\ἦρθαν\γιά νά συγκατοικήσουν μέ αὐτόν, σύμφωνα μέ τόν ὅρο πού τοῦ εἶχε θέσει ὁ γέροντάς του. Τόν ἕνα ἀπό αὐτούς, τόν ᾿Ιάκωβο, τόν ἔστειλε στόν ᾿Επίσκοπο καί τόν ἐχειροτόνησε ἱερέα. Στό βράχο ὁ ῞Οσιος ἀσκητής ἐδημιούργησε πρόχειρη τήν κατοικία του καί ὀργάνωσε τήν πρώτη συστηματική μοναστική κοινότητα τῶν Μετεώρων. Πρῶτα ὅμως οἰκοδόμησε ναό τῆς Θεομήτορος, τῆς Παναγίας τῆς Μετεωρίτισσας Πέτρας, στήν ὁποία ἀφιέρωσε καί τή μονή.
Μέ δαπάνη κάποιου τοπικοῦ ἄρχοντα ὁ ᾿Αθανάσιος διευκόλυνε τόν τρόπο ἀνόδου στό βράχο μέ τή δημιουργία στοᾶς καί τήν ἐλάττωση τῶν βαθμίδων τῆς κλίμακος. Τό γεγονός αὐτό φανερώνει ἐπίσης τήν ἐπίδραση, τήν πνευματική ἀκτινοβολία καί αἴγλη πού ἀσκοῦσε ὁ ᾿Αθανάσιος καί στούς πολιτικούς ἄρχοντες τῆς περιοχῆς.
Μέ τή χρηματική συνεισφορά κάποιου Τριβαλλοῦ, δηλαδή Σέρβου μεγιστάνα, καί μέ τή βοήθεια τῶν συμμοναστῶν του, ὁ ᾿Αθανάσιος οἰκοδόμησε ἄλλον ὡραιότατο ναό, πρός τιμήν τοῦ Μεταμορφωθέντος Σωτῆρος Χριστοῦ. Μέ τήν πάροδο ὅμως τῶν χρόνων καί μέ τήν καθημερινή αὔξηση τῶν μοναχῶν ὁ ῞Οσιος ᾿Αθανάσιος διαπίστωσε ὅτι τό νά ζεῖ ὁ καθένας ἀνεξάρτητα καί νά φροντίζει μόνος του τόν ἑαυτό του θά εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα ὄχι τήν ὁμόνοια, ἀλλά τή διχόνοια καί τή φιλονικία. Γι᾿ αὐτό τό λόγο ἀπεφάσισε νά ἐπιβάλει στούς ἀδελφούς πού εἶχε στήν ὑποταγή του κοινοβιακό τύπο ζωῆς μέ αὐστηρό μοναστικό κανονισμό.
῾Η φήμη τοῦ συχαστοῦ ῾Οσίου ᾿Αθανασίου ἦταν τόσο μεγάλη, ὥστε καί γεροντάδες ἦλθαν μέ τή συνοδεία τους νά ὑποταχθοῦν σ᾿ αὐτόν,\ὅπως ὁ ἁγιορείτης ἱερομόναχος\καί πνευματικότατος ᾿Ιγνάτιος, ὁ ὁποῖος μέ πέντε ἄλλους μαθητές του ἦλθε καί ἔμεινε κοντά στόν ᾿Αθανάσιο καί ὁ πνευματικός ᾿Αγάθων, πού πρίν ὑπῆρξε συμμοναστής του στό ῞Αγιον ῎Ορος. ῞Ολοι τους διακρίθηκαν γιά τήν ἀγάπη, τήν ὑπακοή καί τήν ὑποταγή, τόσο πρός τόν ῞Οσιο ᾿Αθανάσιο, ὅσο καί μεταξύ τους.
῾Ο ῞Οσιος, πού καμιά στιγμή δέν ἔπαψε νά νουθετεῖ ὅσους ἦταν κοντά του, εὑρισκόμενος πλέον σέ προχωρημένη λικία, ἀσθένησε.\Μετά καί\ἀπό τίς τελευταῖες του νουθεσίες καί τήν παράταση τῆς ἀσθένειάς του γιά σαράντα περίπου μέρες, σέ λικία 78 ἐτῶν, ὁ ῞Οσιος ᾿Αθανάσιος ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη, περί τό ἔτος 1380, συναριθμούμενος καί αὐτός στή χορεία τῶν μεγάλων ῾Οσίων Πατέρων τῆς ᾿Εκκλησίας μας.
Κύριε είσαι παντογνώστης. Γνωρίζεις πολύ καλά ότι Σε αγαπώ. Αξίωσέ με να Σε υπηρετώ με αφοσίωση και με αγάπη μέχρι την τελευταία μου αναπνοή.
Re: ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ
Όσιος Αναστάσιος ο Στυλίτης
Ο συνασκητής του Αγίου Αθανασίου
ΝΑΡΘΗΚΑΣ Ι.ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΜΕΤΕΩΡΟΥ
Πληροφορίες για την οσιακή μορφή του μοναχού Αναστασίου αντλούμε από το βίο του Αγίου Αθανασίου του Μετεωρίτη, του οποίου υπήρξε συνασκητής στο στύλο του Αγίου Πνεύματος.
Όταν ο Αθανάσιος πήγε στη Θεσσαλονίκη, προκειμένου να πείσει τον γέροντα του Γρηγόριο να τον πάρει μαζί του, εκείνος τον πρόσταξε να επιστρέψει πίσω στη λιθόπολη και να βάλει επικεφαλής της μοναστικής κοινότητας στο Στύλο τον ιερομόναχο Αναστάσιο «… εκέλευσεν αυτόν επιστραφήναι εν τη λιθοπόλει και καταστήσαι άρχειν εν των Στύλο τον εν ιερομονάχοις Αναστάσιον…»
Επιστρέφοντας όμως, βρήκε τον Αναστάσιο πεθαμένο. Ο όσιος Αναστάσιος, ταπεινός στο έπακρο, είχε απαιτήσει από τους παρευρισκόμενους αδελφούς να μην ενταφιάσουν το σώμα του αλλά να το πετάξουνε ως μίασμα, τροφή στα πετεινά του ουρανού και στα θηρία «…ος δι’ άκραν ταπείνωσιν επιτιμήσας τους συνόντας αυτώ αδελφούς του μη ταφής αξιώσαι το σώμα αυτού, αλλ’ ως τι άγος επιρρίψαι τούτο τοις πετεινοίς και θηρίοις βοράν…».
Πράγματι, μετά το θάνατό του, οι υπόλοιποι αδελφοί άφησαν, σύμφωνα με την υποθήκη του, το σώμα του μέσα σε ένα κοίλωμα του βράχου, όπου το κατέτρωγαν τα κοράκια. Ένα από αυτά, κρατώντας με το ράμφος του τον αντίχειρα, όταν ήλθε ο Αθανάσιος πήγε και κάθησε κοντά του και άρχισε να τρώει το νεκρό δάκτυλο «… ελθόντος του Αθανασίου, πλησίον αυτού καθίσας, τούτον ήσθιεν».
Μόλις το είδε ο Αθανάσιος και διαπίστωσε ότι το δάχτυλο αυτό ήταν του Αναστασίου μετά από την εντολή που είχε αφήσει, βιαστικά πήγε στην σπηλιά, όπου βρισκόταν και το υπόλοιπο σώμα του και αφού το έπλυνε με τα δάκρυά του και το περιμάζεψε με τα χέρια του, το έθαψε. Διότι ο Αναστάσιος ήταν άνθρωπος ενάρετος και αξιοσέβαστος στον κόσμο «… και το επίλοιπον σώμα τοις δάκρυσιν αυτού πλύνας και ταις χερσί συλλέξας, ταφή παραδίδωσιν ην γαρ των εναρέτων και κατά κόσμον αιδέσιμος».
Η περίπτωση του Αναστασίου, που ζήτησε να στερηθεί ταφής, είναι ένζηλος εφαρμογή του περί μετανοίας κεφαλαίου του αγίου Ιωάννη της Κλίμακος.
Εκεί, περιγράφοντας ο άγιος Ιωάννης με έκπληξη «τη φυλακή των μετανοούντων», αναφέρει μεταξύ των άλλων εκδηλώσεων της άκρας μετανοίας τους την αίτηση για στέρηση ταφής: «Ου μη γαρ, ου μη κρύψω ουδέ ταύτην αυτών των μακαρίων όντως ηλεημένην ταπείνωσιν και συντετριμμένην προς Θεόν αγάπην και μετάνοιαν. Μέλλοντες προς Κύριον πορεύεσθαι και τω αδεκάστω βήματι παρίστασθαι οι καλοί εκείνοι της χώρας της μετανοίας πολίται, οπήνικα τις αυτών εν τω παντί εθεώρει εαυτόν, τούτο δια του προεστώτος αυτών εδυσώπουν τον μέγα μεθ’ όρκων του μη καταξιωθήναι αυτούς ανθρωπίνης ταφής, αλλά δίκην αλόγων η εν τω ρείθρω του ποταμου η εν τω αγρω τοις θηρίοις παραδοθηναι, οπερ πολλάκις εποίησεν υπακούσας ο της διακρίσεως λύνος, ψαλμωδίας απάης και τιμης εστερημένους εξοδιάσθαι κελεύσας».
Ο συνασκητής του Αγίου Αθανασίου
ΝΑΡΘΗΚΑΣ Ι.ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΜΕΤΕΩΡΟΥ
Πληροφορίες για την οσιακή μορφή του μοναχού Αναστασίου αντλούμε από το βίο του Αγίου Αθανασίου του Μετεωρίτη, του οποίου υπήρξε συνασκητής στο στύλο του Αγίου Πνεύματος.
Όταν ο Αθανάσιος πήγε στη Θεσσαλονίκη, προκειμένου να πείσει τον γέροντα του Γρηγόριο να τον πάρει μαζί του, εκείνος τον πρόσταξε να επιστρέψει πίσω στη λιθόπολη και να βάλει επικεφαλής της μοναστικής κοινότητας στο Στύλο τον ιερομόναχο Αναστάσιο «… εκέλευσεν αυτόν επιστραφήναι εν τη λιθοπόλει και καταστήσαι άρχειν εν των Στύλο τον εν ιερομονάχοις Αναστάσιον…»
Επιστρέφοντας όμως, βρήκε τον Αναστάσιο πεθαμένο. Ο όσιος Αναστάσιος, ταπεινός στο έπακρο, είχε απαιτήσει από τους παρευρισκόμενους αδελφούς να μην ενταφιάσουν το σώμα του αλλά να το πετάξουνε ως μίασμα, τροφή στα πετεινά του ουρανού και στα θηρία «…ος δι’ άκραν ταπείνωσιν επιτιμήσας τους συνόντας αυτώ αδελφούς του μη ταφής αξιώσαι το σώμα αυτού, αλλ’ ως τι άγος επιρρίψαι τούτο τοις πετεινοίς και θηρίοις βοράν…».
Πράγματι, μετά το θάνατό του, οι υπόλοιποι αδελφοί άφησαν, σύμφωνα με την υποθήκη του, το σώμα του μέσα σε ένα κοίλωμα του βράχου, όπου το κατέτρωγαν τα κοράκια. Ένα από αυτά, κρατώντας με το ράμφος του τον αντίχειρα, όταν ήλθε ο Αθανάσιος πήγε και κάθησε κοντά του και άρχισε να τρώει το νεκρό δάκτυλο «… ελθόντος του Αθανασίου, πλησίον αυτού καθίσας, τούτον ήσθιεν».
Μόλις το είδε ο Αθανάσιος και διαπίστωσε ότι το δάχτυλο αυτό ήταν του Αναστασίου μετά από την εντολή που είχε αφήσει, βιαστικά πήγε στην σπηλιά, όπου βρισκόταν και το υπόλοιπο σώμα του και αφού το έπλυνε με τα δάκρυά του και το περιμάζεψε με τα χέρια του, το έθαψε. Διότι ο Αναστάσιος ήταν άνθρωπος ενάρετος και αξιοσέβαστος στον κόσμο «… και το επίλοιπον σώμα τοις δάκρυσιν αυτού πλύνας και ταις χερσί συλλέξας, ταφή παραδίδωσιν ην γαρ των εναρέτων και κατά κόσμον αιδέσιμος».
Η περίπτωση του Αναστασίου, που ζήτησε να στερηθεί ταφής, είναι ένζηλος εφαρμογή του περί μετανοίας κεφαλαίου του αγίου Ιωάννη της Κλίμακος.
Εκεί, περιγράφοντας ο άγιος Ιωάννης με έκπληξη «τη φυλακή των μετανοούντων», αναφέρει μεταξύ των άλλων εκδηλώσεων της άκρας μετανοίας τους την αίτηση για στέρηση ταφής: «Ου μη γαρ, ου μη κρύψω ουδέ ταύτην αυτών των μακαρίων όντως ηλεημένην ταπείνωσιν και συντετριμμένην προς Θεόν αγάπην και μετάνοιαν. Μέλλοντες προς Κύριον πορεύεσθαι και τω αδεκάστω βήματι παρίστασθαι οι καλοί εκείνοι της χώρας της μετανοίας πολίται, οπήνικα τις αυτών εν τω παντί εθεώρει εαυτόν, τούτο δια του προεστώτος αυτών εδυσώπουν τον μέγα μεθ’ όρκων του μη καταξιωθήναι αυτούς ανθρωπίνης ταφής, αλλά δίκην αλόγων η εν τω ρείθρω του ποταμου η εν τω αγρω τοις θηρίοις παραδοθηναι, οπερ πολλάκις εποίησεν υπακούσας ο της διακρίσεως λύνος, ψαλμωδίας απάης και τιμης εστερημένους εξοδιάσθαι κελεύσας».
Κύριε είσαι παντογνώστης. Γνωρίζεις πολύ καλά ότι Σε αγαπώ. Αξίωσέ με να Σε υπηρετώ με αφοσίωση και με αγάπη μέχρι την τελευταία μου αναπνοή.
Re: ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ
Όσιος Βενέδικτος Βαρλααμίτης - Όσιος Παχώμιος Βαρλααμίτης (ΙΕ’–ΙΣΤ’ αι.)
Ι.Μ.ΒΑΡΛΑΑΜ
Πληροφορίες για τους δύο οσίους υποτακτικούς μας παρέχουν οι ίδιοι οι πνευματικοί τους πατέρες, ο όσιος Νεκτάριος και Θεοφάνης, στην αυτοβιογραφία τους.
Σύμφωνα λοιπόν με τα λεγόμενά τους, τα πρώτα αγκωνάρια του κοινοβίου τους, οι πρώτοι τους υποτακτικοί Παχώμιος και Βενέδικτος, τους ακολούθησαν πιστά από την αρχή. Με το σωματικό και ψυχικό τους κόπο συνέβαλαν στην ανοικοδόμηση του παλαιού ναού των Τριών Ιεραρχών, καθώς επίσης και στο μακροχρόνιο κι πολύμοχθο κτίσιμο των υπολοίπων οικοδομών πάνω στο δυσπρόσιτο βράχο του Βαρλαάμ. «Και δή κόπον και πόνον βαλόντες μετά των οικείων ημών υποτακτικών των εξ αρχής συνόντων ημίν, Βενεδίκτου και Παχωμίου των μοναχών… ανεκαινίσαμεν εκ μέρους τον ναόν των μεγάλων τριών Ιεραρχών».
Οι όσιοι υποτακτικοί Βενέδικτος και Παχώμιος φρόντισαν από την αρχή για την απαρασάλευτη τήρηση του ασκητικού προγράμματος και των κανόνων των αγίων πατέρων τους στην καθημερινή τους πορεία. Τους ακολουθούσαν με κάθε ακρίβεια στην οδό που εκείνοι χάραξαν υπομένοντας μέχρι τέλους της ζωής τους με προθυμία και αφοσίωση την επίπονη άσκηση της λιτής τροφής και των πολύωρων ιερών Ακολουθιών. «Και παρά μέν την αρχήν οι δύο μόνοι υποτακτικοί… συγκοπιώντες και συμπονούντες ήσαν ημίν είς πάντα∙ οίτινες και την αυτήν ημιν οδόν διαπερώντες υπέμειναν έως της αυτων τελευτης προς τε τροφήν και δίαιταν και ακολουθίαν των ιερών υμνων και προσευχών».
Μετά από μία μακρά περίοδο ασκητικών αγώνων, πρώτος παρέδωσε το Πνεύμα του εν ειρήνη ο όσιος μοναχός Βενέδικτος «†εκοιμήθ(η) ο εν (μον)αν(οις) κυρ Βενέδικτος ο ημών καλόγερος ετ(ους) ζνα (7051=1543) του Αγ(ιου) Πάσχ(α)».
Για τον αξιομακάριστο αυτόν υποτακτικό οι όσιοι πατέρες τους σημειώνουν στην αυτοβιογραφία τους: «Εν τούτω δε τω Ζνα )=1543) κεκοίμηται και ο αδελφός ημών ο εν μοναχοίς Βενέδικτος ο εξ αρχής έως τέλους άκραν υποταγήν ενδειξάμενος εις ημάς, μάλλον δ’ εις Θεόν».
Στην ιερά μονή Βαρλαάμ φυλάσσεται σε πολύτιμη λειψανοθήκη το πόδι του οσίου Βενεδίκτου, με άφθορο το δέρμα επάνω του. Σε μεγαλυνάριο προς τιμήν των οσίων κτιτόρων του Βαρλαάμ η μοναχή Θεοτέκνη έχει συμπεριλάβει και τον όσιο Βενέδικτο τον υποτακτικό:
Θεω καθικετευε εκτενως
Δυας των Κτητορων
Βαρλααμ συν τω παλαιω
ασκητη ομου τε των θειω Βενεδικτω
υπερ των ευφημουντων υμων την αθλησιν.
Ι.Μ.ΒΑΡΛΑΑΜ
Πληροφορίες για τους δύο οσίους υποτακτικούς μας παρέχουν οι ίδιοι οι πνευματικοί τους πατέρες, ο όσιος Νεκτάριος και Θεοφάνης, στην αυτοβιογραφία τους.
Σύμφωνα λοιπόν με τα λεγόμενά τους, τα πρώτα αγκωνάρια του κοινοβίου τους, οι πρώτοι τους υποτακτικοί Παχώμιος και Βενέδικτος, τους ακολούθησαν πιστά από την αρχή. Με το σωματικό και ψυχικό τους κόπο συνέβαλαν στην ανοικοδόμηση του παλαιού ναού των Τριών Ιεραρχών, καθώς επίσης και στο μακροχρόνιο κι πολύμοχθο κτίσιμο των υπολοίπων οικοδομών πάνω στο δυσπρόσιτο βράχο του Βαρλαάμ. «Και δή κόπον και πόνον βαλόντες μετά των οικείων ημών υποτακτικών των εξ αρχής συνόντων ημίν, Βενεδίκτου και Παχωμίου των μοναχών… ανεκαινίσαμεν εκ μέρους τον ναόν των μεγάλων τριών Ιεραρχών».
Οι όσιοι υποτακτικοί Βενέδικτος και Παχώμιος φρόντισαν από την αρχή για την απαρασάλευτη τήρηση του ασκητικού προγράμματος και των κανόνων των αγίων πατέρων τους στην καθημερινή τους πορεία. Τους ακολουθούσαν με κάθε ακρίβεια στην οδό που εκείνοι χάραξαν υπομένοντας μέχρι τέλους της ζωής τους με προθυμία και αφοσίωση την επίπονη άσκηση της λιτής τροφής και των πολύωρων ιερών Ακολουθιών. «Και παρά μέν την αρχήν οι δύο μόνοι υποτακτικοί… συγκοπιώντες και συμπονούντες ήσαν ημίν είς πάντα∙ οίτινες και την αυτήν ημιν οδόν διαπερώντες υπέμειναν έως της αυτων τελευτης προς τε τροφήν και δίαιταν και ακολουθίαν των ιερών υμνων και προσευχών».
Μετά από μία μακρά περίοδο ασκητικών αγώνων, πρώτος παρέδωσε το Πνεύμα του εν ειρήνη ο όσιος μοναχός Βενέδικτος «†εκοιμήθ(η) ο εν (μον)αν(οις) κυρ Βενέδικτος ο ημών καλόγερος ετ(ους) ζνα (7051=1543) του Αγ(ιου) Πάσχ(α)».
Για τον αξιομακάριστο αυτόν υποτακτικό οι όσιοι πατέρες τους σημειώνουν στην αυτοβιογραφία τους: «Εν τούτω δε τω Ζνα )=1543) κεκοίμηται και ο αδελφός ημών ο εν μοναχοίς Βενέδικτος ο εξ αρχής έως τέλους άκραν υποταγήν ενδειξάμενος εις ημάς, μάλλον δ’ εις Θεόν».
Στην ιερά μονή Βαρλαάμ φυλάσσεται σε πολύτιμη λειψανοθήκη το πόδι του οσίου Βενεδίκτου, με άφθορο το δέρμα επάνω του. Σε μεγαλυνάριο προς τιμήν των οσίων κτιτόρων του Βαρλαάμ η μοναχή Θεοτέκνη έχει συμπεριλάβει και τον όσιο Βενέδικτο τον υποτακτικό:
Θεω καθικετευε εκτενως
Δυας των Κτητορων
Βαρλααμ συν τω παλαιω
ασκητη ομου τε των θειω Βενεδικτω
υπερ των ευφημουντων υμων την αθλησιν.
Κύριε είσαι παντογνώστης. Γνωρίζεις πολύ καλά ότι Σε αγαπώ. Αξίωσέ με να Σε υπηρετώ με αφοσίωση και με αγάπη μέχρι την τελευταία μου αναπνοή.
Re: ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ
Βίος Καὶ Πολιτεία Τοῦ Ὁσίου Πατρός Ἡμῶν ᾿Ιωάσαφ, Τοῦ Μετεωρίτου.
Δεύτερος κτίτορας τῆς μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου καί διάδοχος τοῦ ῾Οσίου ᾿Αθανασίου ὑπῆρξε ὁ «᾿Ιωάννης Οὔρεσης Παλαιολόγος, ὁ διά τοῦ θείου καί ἀγγελικοῦ σχήματος ἐπικληθείς ᾿Ιωάσαφ μοναχός». Δυστυχῶς δέν εὑρέθηκε βιογραφία τοῦ ῾Αγίου ᾿Ιωάσαφ τοῦ Μετεωρίτου καί ὅλες τίς πληροφορίες πού ἔχουμε γι᾿ αὐτόν τίς ἀντλοῦμε ἀπό τή βιογραφία τοῦ ῾Οσίου ᾿Αθανασίου καί ἀπό διάφορα ἐπίσημα ἔγγραφα.
῾Ο ᾿Ιωάννης - ᾿Ιωάσαφ ὁ Μετεωρίτης ἦταν υἱός τοῦ ῾Ελληνοσέρβου βασιλέως ᾿Ηπείρου καί Μεγάλης Βλαχίας, δηλαδή Θεσσαλίας, μέ ἕδρα τά Τρίκαλα, Συμεών Οὔρεση Παλαιολόγου (1359-1370). ῾Η μητέρα του, Θωμαΐς, ἦταν θυγατέρα τοῦ δεσπότου τῆς ᾿Ηπείρου ᾿Ιωάννου Βύ ᾿Ορσίνη (1323-1335) καί ἀδελφή τοῦ μετέπειτα δεσπότου τῆς ᾿Ηπείρου Νικηφόρου Βύ ᾿Ορσίνη.
῾Ο ᾿Ιωάννης ἐγεννήθηκε κατά τό 1349-1350. ᾿Από τή μητέρα του συγγένευε μέ τή βυζαντινή αὐτοκρατορική οἰκογένεια τῶν Παλαιολόγων, ἐκ τῶν ὁποίων διετήρησε καί τό ἐπώνυμο. ῾Η γιαγιά του, Μαρία Παλαιολογίνα, δισέγγονη τοῦ βυζαντινοῦ αὐτοκράτορος Μιχαήλ Ηύ Παλαιολόγου (1259-1282) ἀπό τόν πατέρα της ᾿Ιωάννη Παλαιολόγο, καί ἐγγονή ἀπό τή μητέρα της Εἰρήνη, τοῦ ὑψηλοῦ ἀξιωματούχου Θεοδώρου Μετοχίτη, κτίτορος τῆς περιώνυμης μονῆς τῆς Χώρας στήν Κωνσταντινούπολη, εἶχε νυμφευθεῖ τόν παππού τοῦ ᾿Ιωάννου - ᾿Ιωάσαφ, τό Σέρβο βασιλέα Στέφανο Γύ Οὔρεση (1321-1331). ᾿Ακόμη ὁ ᾿Ιωάννης εἶχε καί ἕνα νεότερο ἑτεροθαλή ἀδελφό, τόν Στέφανο, καί μία ἀδελφή, τή Μαρία ᾿Αγγελίνα Κομνηνή Δούκαινα Παλαιολογίνα, νυμφευμένη μέ τόν δεσπότη τῶν ᾿Ιωαννίνων Θωμᾶ Πρελιούμποβιτς.
Τό 1359-1360 ὁ ᾿Ιωάννης Παλαιολόγος ἀναγορεύθηκε στήν Καστοριά συναυτοκράτορας τοῦ πατέρα του, σέ λικία μόλις 10 ἐτῶν. Περί τό 1370 ἀπέθανε ὁ πατέρας του, ὁ Συμεών Οὔρεσης, καί ὁ ᾿Ιωάννης τόν διαδέχθηκε στήν ἐξουσία. Δέν ἐκυβέρνησε ὅμως γιά πολύ. Σύντομα ἐγκατέλειψε τά ἀνώτατα κοσμικά ἀξιώματα, ἀνταλλάσσοντας τή βασιλική πορφύρα μέ τόν τρίχινο σάκκο τοῦ μοναχοῦ. ᾿Αρνήθηκε τό βασιλικό στέμμα γιά τήν ἀγάπη τοῦ ἀκανθοστεφανωμένου Βασιλέως Χριστοῦ, παραδίδοντας τή διοίκηση τῆς Θεσσαλίας στόν Καίσαρα ᾿Αλέξιο ῎Αγγελο Φιλανθρωπηνό. ῎Ετσι λοιπόν, τό Νοέμβριο τοῦ 1372 καί πρίν ἀπό τόν ᾿Ιούνιο τοῦ 1373, ὁ ᾿Ιωάννης Οὔρεσης ὁ Παλαιολόγος, σέ λικία περίπου εἴκοσι δύο ἐτῶν, κατέφυγε στή μονή Μεταμορφώσεως τοῦ Μετεώρου, ὅπου ἐδέχθηκε τό μοναχικό σχῆμα καί μετονομάσθηκε ᾿Ιωάσαφ, συνασκούμενος δίπλα στόν ῞Οσιο ᾿Αθανάσιο τόν Μετεωρίτη.
῾Ο ῞Οσιος ᾿Αθανάσιος λίγο πρίν ἀπό τήν κοίμησή του, σύμφωνα μέ τά ἀναφερόμενα στό βίο του, ἐκτιμώντας τήν προσωπικότητα τοῦ ῾Οσίου ᾿Ιωάσαφ, καί ἔχοντας σύμφωνους τούς ὑπόλοιπους ἀδελφούς, τοῦ παρεχώρησε κάθε ἐξουσία καί δικαιοδοσία καθιστώντας τον διάδοχό του.
Μετά ἀπό μικρό χρονικό διάστημα ὁ ῞Οσιος ᾿Ιωάσαφ γιά ἄγνωστους λόγους ἐγκατέλειψε τό μοναστήρι μεταναστεύοντας στή Θεσσαλονίκη. Τό γεγονός αὐτό πρέπει νά συνέβη περί τό 1379-1380.
Λίγο μετά τήν κοίμηση τοῦ ῾Οσίου ᾿Αθανασίου ξαναγύρισε στή μονή τοῦ Μετεώρου, ὅπου καί ἀνέλαβε τά καθήκοντα ὡς διάδοχός του, σύμφωνα μέ τήν ἐπιθυμία τοῦ ῾Οσίου πνευματικοῦ του πατέρα, ὁ ὁποῖος στίς τελευταῖες του παραγγελίες καί ὑποθῆκες πρός τούς ἀδελφούς τῆς μονῆς συμπλήρωσε γιά τόν ῞Οσιο ᾿Ιωάσαφ, πού τότε ἀπουσίαζε· «᾿Επειδή διά τήν μετέραν ἁμαρτίαν ἐξῆλθε τοῦ κελλίου ὁ κῦρις ᾿Ιωάσαφ καί οὐκ ἐνέμεινε μεθ᾿ ἠμῶν καθά συνέταξεν, ὅμως, ὅταν ἐπιστρέψῃ ἐνταῦθα καί στέρξῃ τά συνταγέντα, ἵνα πολιτεύηται κατά τήν ἀκολουθίαν τοῦ τυπικοῦ τοῦ κελλιοῦ, ἄς εἶναι, ἐλπίζω γάρ ὅτι ἐπιστρέψει πάλιν, καί ἄς ἄρχῃ γοῦν καί ἀποδότε αὐτῷ πάντες οἱ εὑρισκόμενοι πᾶσαν ὑποταγήν καί εὐπείθειαν».
Στά τέλη Δεκεμβρίου τοῦ 1384 καί στίς ἀρχές ᾿Ιανουαρίου τοῦ 1385 ὁ ῞Οσιος ᾿Ιωάσαφ γιά οἰκογενειακούς λόγους πῆγε στά ᾿Ιωάννινα. Μετά τή δολοφονία τοῦ Θωμᾶ Πρελιούμποβιτς (23 Δεκεμβρίου 1384), τοῦ δεσπότου τῆς πόλεως αὐτῆς, οἱ ὑπήκοοι τοῦ δεσποτάτου ἀνακήρυξαν κυβερνήτρια τῆς δεσποτείας τῆς ᾿Ηπείρου τή σύζυγό του καί ἀδελφή τοῦ ᾿Ιωάσαφ, Μαρία ᾿Αγγελίνα.
῎Ετσι, κατόπιν προσκλήσεως ὁ ῞Οσιος ᾿Ιωάσαφ μετέβη στά ᾿Ιωάννινα προκειμένου νά στηρίξει τήν ἀδελφή του στή διακυβέρνηση τοῦ κράτους.
Μέ βάση τίς πληροφορίες πού μᾶς παρέχει βιογραφία τοῦ ῾Οσίου ᾿Αθανασίου, ἐπεξέτεινε σέ μῆκος καί σέ ὕψος καί ἀνοικοδόμησε λαμπρότερο τόν ἀρχικό ναό τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος, πού εἶχε ἀνεγείρει ὁ ῞Οσιος ᾿Αθανάσιος.
Στά τέλη τοῦ 1393 - ἀρχές τοῦ 1394 ἔγινε εἰσβολή τῶν Τούρκων στή Θεσσαλία καί κατάληψή της ἀπό τόν Σουλτάνο Βαγιαζίτ Αύ. ᾿Εξαιτίας αὐτοῦ τοῦ γεγονότος ὁ ῞Οσιος ᾿Ιωάσαφ μαζί μέ τόν ἱερομόναχο Σεραπίωνα καί τούς μοναχούς Φιλόθεο καί Γεράσιμο κατέφυγαν στό ῞Αγιον ῎Ορος καί ἐγκαταστάθηκαν στή μονή Βατοπαιδίου. ᾿Εκεῖ, σύμφωνα μέ ἐπίσημο ἔγγραφο τῆς μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου, στίς 17 ᾿Οκτωβρίου τοῦ 1394, συγκρότησε ἀδελφότητες καί τοῦ παραχωρήθηκαν δύο κελλιά, ἐνῶ τοῦ δόθηκε μάλιστα ὡς ἀντάλλαγμα καί ἕνας χρυσός σταυρός.
῾Ο ῞Οσιος ᾿Ιωάσαφ ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη κατά τά ἔτη 1422-1423.
Δεύτερος κτίτορας τῆς μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου καί διάδοχος τοῦ ῾Οσίου ᾿Αθανασίου ὑπῆρξε ὁ «᾿Ιωάννης Οὔρεσης Παλαιολόγος, ὁ διά τοῦ θείου καί ἀγγελικοῦ σχήματος ἐπικληθείς ᾿Ιωάσαφ μοναχός». Δυστυχῶς δέν εὑρέθηκε βιογραφία τοῦ ῾Αγίου ᾿Ιωάσαφ τοῦ Μετεωρίτου καί ὅλες τίς πληροφορίες πού ἔχουμε γι᾿ αὐτόν τίς ἀντλοῦμε ἀπό τή βιογραφία τοῦ ῾Οσίου ᾿Αθανασίου καί ἀπό διάφορα ἐπίσημα ἔγγραφα.
῾Ο ᾿Ιωάννης - ᾿Ιωάσαφ ὁ Μετεωρίτης ἦταν υἱός τοῦ ῾Ελληνοσέρβου βασιλέως ᾿Ηπείρου καί Μεγάλης Βλαχίας, δηλαδή Θεσσαλίας, μέ ἕδρα τά Τρίκαλα, Συμεών Οὔρεση Παλαιολόγου (1359-1370). ῾Η μητέρα του, Θωμαΐς, ἦταν θυγατέρα τοῦ δεσπότου τῆς ᾿Ηπείρου ᾿Ιωάννου Βύ ᾿Ορσίνη (1323-1335) καί ἀδελφή τοῦ μετέπειτα δεσπότου τῆς ᾿Ηπείρου Νικηφόρου Βύ ᾿Ορσίνη.
῾Ο ᾿Ιωάννης ἐγεννήθηκε κατά τό 1349-1350. ᾿Από τή μητέρα του συγγένευε μέ τή βυζαντινή αὐτοκρατορική οἰκογένεια τῶν Παλαιολόγων, ἐκ τῶν ὁποίων διετήρησε καί τό ἐπώνυμο. ῾Η γιαγιά του, Μαρία Παλαιολογίνα, δισέγγονη τοῦ βυζαντινοῦ αὐτοκράτορος Μιχαήλ Ηύ Παλαιολόγου (1259-1282) ἀπό τόν πατέρα της ᾿Ιωάννη Παλαιολόγο, καί ἐγγονή ἀπό τή μητέρα της Εἰρήνη, τοῦ ὑψηλοῦ ἀξιωματούχου Θεοδώρου Μετοχίτη, κτίτορος τῆς περιώνυμης μονῆς τῆς Χώρας στήν Κωνσταντινούπολη, εἶχε νυμφευθεῖ τόν παππού τοῦ ᾿Ιωάννου - ᾿Ιωάσαφ, τό Σέρβο βασιλέα Στέφανο Γύ Οὔρεση (1321-1331). ᾿Ακόμη ὁ ᾿Ιωάννης εἶχε καί ἕνα νεότερο ἑτεροθαλή ἀδελφό, τόν Στέφανο, καί μία ἀδελφή, τή Μαρία ᾿Αγγελίνα Κομνηνή Δούκαινα Παλαιολογίνα, νυμφευμένη μέ τόν δεσπότη τῶν ᾿Ιωαννίνων Θωμᾶ Πρελιούμποβιτς.
Τό 1359-1360 ὁ ᾿Ιωάννης Παλαιολόγος ἀναγορεύθηκε στήν Καστοριά συναυτοκράτορας τοῦ πατέρα του, σέ λικία μόλις 10 ἐτῶν. Περί τό 1370 ἀπέθανε ὁ πατέρας του, ὁ Συμεών Οὔρεσης, καί ὁ ᾿Ιωάννης τόν διαδέχθηκε στήν ἐξουσία. Δέν ἐκυβέρνησε ὅμως γιά πολύ. Σύντομα ἐγκατέλειψε τά ἀνώτατα κοσμικά ἀξιώματα, ἀνταλλάσσοντας τή βασιλική πορφύρα μέ τόν τρίχινο σάκκο τοῦ μοναχοῦ. ᾿Αρνήθηκε τό βασιλικό στέμμα γιά τήν ἀγάπη τοῦ ἀκανθοστεφανωμένου Βασιλέως Χριστοῦ, παραδίδοντας τή διοίκηση τῆς Θεσσαλίας στόν Καίσαρα ᾿Αλέξιο ῎Αγγελο Φιλανθρωπηνό. ῎Ετσι λοιπόν, τό Νοέμβριο τοῦ 1372 καί πρίν ἀπό τόν ᾿Ιούνιο τοῦ 1373, ὁ ᾿Ιωάννης Οὔρεσης ὁ Παλαιολόγος, σέ λικία περίπου εἴκοσι δύο ἐτῶν, κατέφυγε στή μονή Μεταμορφώσεως τοῦ Μετεώρου, ὅπου ἐδέχθηκε τό μοναχικό σχῆμα καί μετονομάσθηκε ᾿Ιωάσαφ, συνασκούμενος δίπλα στόν ῞Οσιο ᾿Αθανάσιο τόν Μετεωρίτη.
῾Ο ῞Οσιος ᾿Αθανάσιος λίγο πρίν ἀπό τήν κοίμησή του, σύμφωνα μέ τά ἀναφερόμενα στό βίο του, ἐκτιμώντας τήν προσωπικότητα τοῦ ῾Οσίου ᾿Ιωάσαφ, καί ἔχοντας σύμφωνους τούς ὑπόλοιπους ἀδελφούς, τοῦ παρεχώρησε κάθε ἐξουσία καί δικαιοδοσία καθιστώντας τον διάδοχό του.
Μετά ἀπό μικρό χρονικό διάστημα ὁ ῞Οσιος ᾿Ιωάσαφ γιά ἄγνωστους λόγους ἐγκατέλειψε τό μοναστήρι μεταναστεύοντας στή Θεσσαλονίκη. Τό γεγονός αὐτό πρέπει νά συνέβη περί τό 1379-1380.
Λίγο μετά τήν κοίμηση τοῦ ῾Οσίου ᾿Αθανασίου ξαναγύρισε στή μονή τοῦ Μετεώρου, ὅπου καί ἀνέλαβε τά καθήκοντα ὡς διάδοχός του, σύμφωνα μέ τήν ἐπιθυμία τοῦ ῾Οσίου πνευματικοῦ του πατέρα, ὁ ὁποῖος στίς τελευταῖες του παραγγελίες καί ὑποθῆκες πρός τούς ἀδελφούς τῆς μονῆς συμπλήρωσε γιά τόν ῞Οσιο ᾿Ιωάσαφ, πού τότε ἀπουσίαζε· «᾿Επειδή διά τήν μετέραν ἁμαρτίαν ἐξῆλθε τοῦ κελλίου ὁ κῦρις ᾿Ιωάσαφ καί οὐκ ἐνέμεινε μεθ᾿ ἠμῶν καθά συνέταξεν, ὅμως, ὅταν ἐπιστρέψῃ ἐνταῦθα καί στέρξῃ τά συνταγέντα, ἵνα πολιτεύηται κατά τήν ἀκολουθίαν τοῦ τυπικοῦ τοῦ κελλιοῦ, ἄς εἶναι, ἐλπίζω γάρ ὅτι ἐπιστρέψει πάλιν, καί ἄς ἄρχῃ γοῦν καί ἀποδότε αὐτῷ πάντες οἱ εὑρισκόμενοι πᾶσαν ὑποταγήν καί εὐπείθειαν».
Στά τέλη Δεκεμβρίου τοῦ 1384 καί στίς ἀρχές ᾿Ιανουαρίου τοῦ 1385 ὁ ῞Οσιος ᾿Ιωάσαφ γιά οἰκογενειακούς λόγους πῆγε στά ᾿Ιωάννινα. Μετά τή δολοφονία τοῦ Θωμᾶ Πρελιούμποβιτς (23 Δεκεμβρίου 1384), τοῦ δεσπότου τῆς πόλεως αὐτῆς, οἱ ὑπήκοοι τοῦ δεσποτάτου ἀνακήρυξαν κυβερνήτρια τῆς δεσποτείας τῆς ᾿Ηπείρου τή σύζυγό του καί ἀδελφή τοῦ ᾿Ιωάσαφ, Μαρία ᾿Αγγελίνα.
῎Ετσι, κατόπιν προσκλήσεως ὁ ῞Οσιος ᾿Ιωάσαφ μετέβη στά ᾿Ιωάννινα προκειμένου νά στηρίξει τήν ἀδελφή του στή διακυβέρνηση τοῦ κράτους.
Μέ βάση τίς πληροφορίες πού μᾶς παρέχει βιογραφία τοῦ ῾Οσίου ᾿Αθανασίου, ἐπεξέτεινε σέ μῆκος καί σέ ὕψος καί ἀνοικοδόμησε λαμπρότερο τόν ἀρχικό ναό τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος, πού εἶχε ἀνεγείρει ὁ ῞Οσιος ᾿Αθανάσιος.
Στά τέλη τοῦ 1393 - ἀρχές τοῦ 1394 ἔγινε εἰσβολή τῶν Τούρκων στή Θεσσαλία καί κατάληψή της ἀπό τόν Σουλτάνο Βαγιαζίτ Αύ. ᾿Εξαιτίας αὐτοῦ τοῦ γεγονότος ὁ ῞Οσιος ᾿Ιωάσαφ μαζί μέ τόν ἱερομόναχο Σεραπίωνα καί τούς μοναχούς Φιλόθεο καί Γεράσιμο κατέφυγαν στό ῞Αγιον ῎Ορος καί ἐγκαταστάθηκαν στή μονή Βατοπαιδίου. ᾿Εκεῖ, σύμφωνα μέ ἐπίσημο ἔγγραφο τῆς μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου, στίς 17 ᾿Οκτωβρίου τοῦ 1394, συγκρότησε ἀδελφότητες καί τοῦ παραχωρήθηκαν δύο κελλιά, ἐνῶ τοῦ δόθηκε μάλιστα ὡς ἀντάλλαγμα καί ἕνας χρυσός σταυρός.
῾Ο ῞Οσιος ᾿Ιωάσαφ ἐκοιμήθηκε μέ εἰρήνη κατά τά ἔτη 1422-1423.
Κύριε είσαι παντογνώστης. Γνωρίζεις πολύ καλά ότι Σε αγαπώ. Αξίωσέ με να Σε υπηρετώ με αφοσίωση και με αγάπη μέχρι την τελευταία μου αναπνοή.
Μέλη σε σύνδεση
Μέλη σε αυτή την Δ. Συζήτηση: 36 και 0 επισκέπτες