"Συ εκ του μη όντος εις το είναι ημάς παρήγαγες"
(Από τη Θεία Λειτουργία του αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου)
Ανεξάρτητα από το πως δημιουργήθηκε ο κόσμος, για μας τους Χριστιανούς ένα είναι βέβαιο, ότι τον δημιούργησε ο Θεός. Αυτή η πεποίθηση καθόλου δεν αντιφάσκει με την επιστήμη, επειδή η επιστήμη δεν προσπαθεί ούτε και μπορεί ν΄ανακαλύψει ποιος είναι την αρχή των πάντων, αλλά πως ήταν η αρχή των πάντων. Τις 2 τελευταίες εκατονταετίες, που ο άνθρωπος αισθάνεται "δυνατός" χάρη στα επιτεύγματα της επιστήμης, προσπάθησαν κάποιοι να θεωρήσουν, ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει ανάγκη από το Θεό, σαν Δημιουργό, αλλά μπορεί να θεωρήσει ότι όλα δημιουργήθηκαν τυχαία ή από μια "φυσική" διαδικασία, χωρίς να υπάρξει καμιά "εξωτερική" παρέμβαση.
"Το σύμπαν είχε ανάγκη από ένα δημιουργό; Όχι", απαντά ο διάσημος βρετανός επιστήμονας Στήβεν Χόκινγκ. "Το χέρι του Θεού δεν ήταν απαραίτητο για να δημιουργηθεί το σύμπαν, το οποίο σχηματίσθηκε από μόνο του, με τη λογική των νόμων της φυσικής", εξηγεί. "Επειδή υπάρχει ο νόμος της βαρύτητας, το σύμπαν μπορεί να δημιουργηθεί από μόνο του, εκ του μηδενός. Η αυθόρμητη δημιουργία είναι ο λόγος για τον οποίο υπάρχει κάτι, για τον οποίο υπάρχει το σύμπαν, για τον οποίο υπάρχουμε εμείς", προσθέτει ο επιστήμονας. "Δεν είναι απαραίτητο να επικαλούμαστε τον Θεό για να ενεργοποιήσει το σύμπαν", αποφαίνεται.
Μέσα στα όλα, που δημιουργήθηκαν τυχαία ή εξελικτικά, κάποιοι επιστήμονες έβαλαν και τον άνθρωπο, υποβιβάζοντας τον από κέντρο της Δημιουργίας, σε ένα ζώο σαν όλα τ' άλλα που έτυχε να είναι πιο έξυπνο!
Όλη αυτή η προσπάθεια καταλήγει μετά από πολλά χρόνια απελπισμένης και εξαιρετικά πολυδάπανης έρευνας (CERN) σε κάποιο μικροσωματίδιο, που ακόμη κι αν υποθέσουμε, ότι ήταν η αρχή της δημιουργίας όλων των υπολοίπων, που υπάρχουν σήμερα γύρω μας, καθόλου δεν δίνει απάντηση στο ποιος δημιούργησε ακόμη κι αυτό το απειροελάχιστο σωματίδιο από το τίποτε. Είναι γνωστό πως, το μηδέν με ότι και να το πολλαπλασιάσεις δίνει μηδέν. Για να υπάρξει βάση πολλαπλασιασμού που να δίνει αποτέλεσμα διαφορετικό απ' το τίποτε, πρέπει αυτή η βάση να πάψει να είναι μηδέν και να γίνει κάτι, έστω και ελάχιστο.
Βέβαια η θεωρία της εξελικτικής δημιουργίας του σύμπαντος, χωρίς "εξωτερική" παρέμβαση δεν δίνει και καμιά απάντηση στα ερωτήματα:
1. Γιατί δημιουργήθηκε το σύμπαν και πολύ περισσότερο ο άνθρωπος;
2. Ποιο θα είναι το τέλος του σύμπαντος; Επειδή ότι έχει αρχή έχει και τέλος.
Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Διοκλείας π. Κάλλιστος Γουέαρ, στο βιβλίο του ο "Ορθόδοξος Δρόμος" (κεφαλ. 3, σελ. 1) λέει:
"Συ εκ του μη όντος εις το είναι ημάς παρήγαγες» (Λειτουργία του Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου). Πώς μπορούμε να καταλάβουμε τη σχέση του Θεού με τον κόσμο που έχει δημιουργήσει; Τι εννοείται με τη φράση «εκ του μηδενός», ex nihilo; Γιατί, αλήθεια, ο Θεός δημιούργησε;
Οι λέξεις «εκ του μη όντος» δηλώνουν, πρώτο και κύριο, ότι ο Θεός δημιούργησε το σύμπαν με μια πράξη της ελεύθερης θέλησής του. Τίποτε δεν τον πίεσε να δημιουργήσει· το διάλεξε να το κάνει. Ο κόσμος δεν δημιουργήθηκε άσκοπα ή από ανάγκη· δεν είναι μια αυτόματη απόρροια ή ξεχείλισμα από το Θεό, αλλά η συνέπεια της θεϊκής εκλογής.
Αν τίποτε δεν ανάγκασε το Θεό να δημιουργήσει, γιατί τότε αποφάσισε να το κάνει; Αν μπορούμε να δώσουμε μιαν απάντηση σ' αυτή την ερώτηση, η απάντησή μας πρέπει να είναι: το κίνηρο του Θεού για δημιουργία είναι η αγάπη του. Αντί να πούμε ότι δημιούργησε το σύμπαν από το μηδέν, θάπρεπε να πούμε ότι το δημιούργησε από τον ίδιο τον εαυτό του, που είναι αγάπη. Δεν θάπρεπε να σκεφτόμαστε το Θεό σαν Κατασκευαστή ή το Θεό σαν Τεχνίτη, αλλά τον Θεό σαν Εραστή. Η δημιουργία δεν είναι τόσο μια πράξη της ελεύθερης θέλησής του, όσο της ελεύθερης αγάπης του. Το ν' αγαπάς σημαίνει να μοιράζεσαι, όπως τόσο καθαρά μας έχει δείξει το τριαδικό δόγμα: ο Θεός δεν είναι μόνο ένας άλλά ένας μέσα σε τρεις, επειδή είναι μια κοινωνία προσώπων, που μετέχουν με αγάπη το ένα στο άλλο. Ο κύκλος της θεϊκής αγάπης όμως δεν έχει παραμείνει κλειστός. Η αγάπη του Θεού είναι, στην κυριολεκτική σημασία της λέξης, «εκστατική» - μια αγάπη που κάνει το Θεό να βγαίνει από τον εαυτό του και να δημιουργεί πράγματα διαφορετικά από τον ίδιο. Από εκούσια εκλογή ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο με «εκστατική» αγάπη, έτσι ώστε να υφίστανται εκτός από τον ίδιο άλλες υπάρξεις για να μετέχουν στη ζωή και στην αγάπη που είναι δικά του.
Ο Θεός δεν δημιούργησε από εξαναγκασμό· αλλ' αυτό δε σημαίνει ότι υπήρξε κάτι τυχαίο ή ασυνεπές σ' αυτή την πράξη της δημιουργίας. Ο Θεός είναι όλ' αυτά που κάνει, και έτσι η πράξη της δημιουργίας δεν είναι κάτι ξεχωριστό απ' τον εαυτό του. Στην καρδιά του Θεού και στην αγάπη του ο καθένας από μας πάντα υπήρχε. Προαιώνια ο Θεός είδε τον καθένα μας σαν μια ιδέα ή σκέψη με το θεϊκό του νου, και για τον καθένα προαιώνια έχει ένα ιδιαίτερο και χαρακτηριστικό σχέδιο. Πάντοτε υπήρχαμε γι' αυτόν· η δημιουργία σημαίνει ότι σε κάποια ορισμένη χρονική στιγμή αρχίζουμε να υπάρχουμε και για τους εαυτούς μας.
Σαν καρπός της ελεύθερης θέλησης και της ελεύθερης αγάπης του Θεού, ο κόσμος δεν είναι αναγκαίος, δεν είναι αυτάρκης, αλλά είναι σχετικός και εξαρτημένος. Σαν δημιουργήματα ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε μόνο οι εαυτοί μας μόνοι· ο Θεός είναι ο πυρήνας της ύπαρξής μας, διαφορετικά παύουμε να υπάρχουμε. Την κάθε στιγμή εξαρτώμεθα για την ύπαρξή μας από την αγαπητική θέληση του Θεού. Η ύπαρξη είναι ένα δώρο από το Θεό -ένα ελεύθερο δώρο της αγάπης του, ένα δώρο που ποτέ δεν παίρνεται πίσω αλλ' οπωσδήποτε ένα δώρο, όχι κάτι που κατέχουμε με τη δική μας δύναμη. Ο Θεός μόνος έχει την αιτία και την πηγή της ύπαρξής του μέσα στον εαυτό του, όλα τα δημιουργήματα έχουν την αιτία τους και την πηγή τους όχι στους εαυτούς τους αλλά σ' αυτόν. Ο Θεός μόνος είναι αυτοπηγή.· όλα τα δημιουργήματα πηγάζουν απ' το Θεό, έχουν τις ρίζες τους στο Θεό και βρίσκουν την προέλευσή τους και την πλήρωσή τους σ' αυτόν. Ο Θεός μόνο είναι το ουσιαστικό όνομα, όλα τα δημιουργήματα είναι επίθετα. *
Λέγοντας ότι ο Θεός είναι Δημιουργός του κόσμου δεν εννοούμε απλώς ότι θέτει τα πράγματα σε κίνηση με μιαν αρχική πράξη «εν αρχή», μετά την οποία συνεχίζουν να λειτουργούν μόνα τους. Ο Θεός δεν είναι μόνο ένας ωρολογοποιός του σύμπαντος, που κουρδίζει το μηχανισμό και ύστερα τον αφήνει να χτυπάει μόνος του. Αντίθετα η δημιουργία είναι συνεχής. Αν πρέπει να είμαστε ακριβείς, όταν μιλάμε για τη δημιουργία δεν θάπρεπε να χρησιμοποιούμε τον αόριστο αλλά το συνεχιζόμενο ενεστώτα. Θάπρεπε να λέμε, όχι ότι «ο Θεός έφτιαξε τον κόσμο, και μένα μέσα σ' αυτόν», αλλά ότι «ο Θεός φτιάχνει τώρα τον κόσμο, και μένα μέσα σ' αυτόν, εδώ και τώρα, τούτη τη στιγμή και πάντα». Η δημιουργία δεν είναι ένα γεγονός παρελθοντικό, αλλά μια σχέση στο παρόν. Αν ο Θεός δε συνέχιζε ν' ασκεί τη δημιουργική του θέληση την κάθε στιγμή, το σύμπαν θα έπεφτε αμέσως σε ανυπαρξία· τίποτε δεν θα μπορούσε να υπάρξει ούτε για ένα δευτερόλεπτο αν ο Θεός δεν το ήθελε να υπάρχει. Όπως ο Μητροπολίτης Φιλάρετος της Μόσχας το θέτει «όλα τα πλάσματα ισορροπούν πάνω στο δημιουργικό λόγο του Θεού, σαν σε μια διαμαντένια γέφυρα· πάνω τους είναι η άβυσσος της θεϊκής απεραντοσύνης, κάτω η άβυσσος της δικής τους μηδαμινότητας».
Αυτό αληθεύει ακόμη και για το Διάβολο και τους πεπτωκότες αγγέλους στην κόλαση· κι αυτοί επίσης εξαρτούν την ύπαρξή τους από τη θέληση του Θεού.
Ο σκοπός της διδασκαλίας για τη δημιουργία, επομένως, δεν είναι να προσγράψουμε ένα χρονολογικά εναρκτήριο σημείο στον κόσμο, αλλά να βεβαιώσουμε ότι αυτή εδώ τη στιγμή, όπως σ' όλες τις στιγμές, ο κόσμος εξαρτά την ύπαρξή του από το Θεό. Όταν η Γένεση διατυπώνει: «Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην» (Γεν.1,1), η λέξη «αρχή» δεν πρέπει να εκληφθεί απλώς με τη χρονική σημασία αλλά ως δηλωτική του ότι ο Θεός είναι η διαρκής αιτία και το στήριγμα όλων των πραγμάτων.
Σαν δημιουργός, λοιπόν, ο Θεός βρίσκεται πάντα στην καρδιά κάθε πράγματος διατηρώντας το στη ζωή. Στο επίπεδο της επιστημονικής έρευνας, διακρίνουμε ορισμένες εξελίξεις ή συνέπειες της αιτίας και του αποτελέσματος. Στο επίπεδο της πνευματικής όρασης, που δεν αντιστρατεύεται την επιστήμη αλλά βλέπει πέρ' απ' αυτή, διακρίνουμε παντού τις δημιουργικές ενέργειες του Θεού που φροντίζουν όλα όσα υπάρχουν, που διαμορφώνουν την εσώτατη ουσία όλων των πραγμάτων. Αλλά, ενώ είναι παρών παντού στον κόσμο, ο Θεός δεν πρέπει να ταυτιστεί με τον κόσμο".
Επομένως η πίστη στο Θεό Δημιουργό του παντός, δίνει απάντηση και στα δύο παραπάνω ρωτήματα. Ο Θεός είναι η αιτία, ο Θεός είναι και ο σκοπός της Δημιουργίας. Ο Θεός είναι η Αρχή και το Τέλος του σύμπαντος.
Μετά απ' τα παραπάνω, μένει ν' απαντήσουμε σε μια ακόμη ερώτηση, που είναι πιθανό να τεθεί σ' αυτούς που αμφισβητούν την ύπαρξη Θεού Δημιουργού: "Ποιος δημιούργησε το Θεό;" Η ερώτηση, αν και βλάσφημη, μοιάζει λογική, αφού παραπάνω είπαμε ότι από το μηδέν τίποτε δεν μπορεί να δημιουργηθεί, επομένως ούτε και ο Θεός. Όμως αυτός ο περιορισμός ισχύει μόνο για την ύλη και ο Θεός μας δεν είναι υλικός. "Πνεύμα ο Θεός" λέει ο Χριστός στη Σαμαρείτιδα (Ιωαν. δ' 24) και σαν πνεύμα δεν υπόκειται στους περιορισμούς της ύλης, δεν είναι υποχρεωμένος να έχει αρχή και τέλος. Ο Θεός είναι εκτός χρόνου, άναρχος και αιώνιος, υπήρχε δηλαδή πριν την αρχή του χρόνου (όπως τον αντιλαμβανόμαστε εμείς) και θα υπάρχει και μετά το τέλος του.